Texasko sistema elektrikoa erori egin zen otsailaren 13tik 17ra, eta 4 milioi pertsona hornikuntzarik gabe geratu ziren, garai hartako egunik hotzenetakoetan. Azken informazioaren arabera, hildakoak 58 dira. Urakanaren begian, edo, hobeto esanda, ekaitz izoztuaren begian, Texasko elektrizitate banaketaren konpainia kudeatzailea: Ercot (Texasko Fidagarritasun Elektrikoaren Kontseilua). Izan ere, Ercoten funtzioa 25 milioi bezerorentzat baino gehiagorentzat (Texas osoaren %90) energia elektrikoaren sistemaren funtzionamendua koordinatzea, kontrolatzea eta gainbegiratzea zen, eta horrek huts egin zuen.

Kontua da Ercoten arduretako bat bere bezero guztien sarbide energetikoa bermatzea zela, eta hori ez zen gertatu. Egia da energia banatzeko eta ekoizteko sarean eragina izan zuen hotzak zerikusia izan zuela, baina ez zuen zertan horrela izan neurriak ezarri izan balira.

Erregai fosilen plantak izan ziren arazo nagusia, bereziki gas naturalarenak, ez baitziren hodiak isolatu eta ez baitziren negurako ekipoak egokitu. Otsailaren 17an, 46 GW falta ziren sarean, estatu horrek behar zuen elektrizitatearen %40. Horren %61 gasaren, ikatzaren eta energia nuklearraren bidez ekoitzitako elektrizitateari zegokion. %39, aldiz, energia eolikoari eta eguzki energiari.

Baina, gainera, erabateko itzalalditik segundo edo minutu gutxira egon zen. Hori gertatu izan balitz, sistema osoa zerotik piztu beharko zatekeen. Prozesu are zailagoa, luzea (asteak edo hilabeteak) eta garestia.

Horrelako gertaera batek ondorio ekonomiko larriak ditu, ekoizpena ere geldiarazten baitu. Texas munduko hamargarren postuan egongo litzateke ekonomiaren aldetik, herrialde independente bezala kontuan hartuz gero. Beraz, AEBetako ekonomian duen pisua ere oso garrantzitsua da. Horrek ez du esan nahi eredu ekonomiko hori defendatzen dugunik, ezta energetikoa ere, baina aldaketak gertatu behar badu, argi dago pixkanaka izan beharko duela: trantsizio bat. Pertsonek ahalik eta kalte gutxien jasatea, eta ez kasu honetan gertatu zen bezala, 4,4 milioi pertsonarekin eta era horretan.

Era berean, ez zen izan Ercotek ez zekiela zer gertatuko zen, egun batzuk lehenago elektrizitatea neurriz erabiltzea eta hotzerako prestatzea aholkatu zuelako, eta iragarpen meteorologikoek aste batzuk lehenago iragartzen zuten (baina baliteke larrialdi klimatikoari lotutako efektua gutxietsi izana). Edo beste leku batzuetan ez gertatzea: estatu mugakideetan baldintza berberek ez zituzten ondorio horiek izan. Ezta lehenago ere, antzeko itzalaldiak izan baitziren Texasen 1989, 2003 eta 2011n. 2011ko hondamendiaren ondoren, argindar eta gas azpiegitura indartzeko beharra ikusi zen, baina ez zuten nahikoa egin. Eta aurtengo urtarrilaren 10ean elurteekin mozketak izan ziren Texas ekialdean, eta 100.000 bezero baino gehiago argindarrik gabe geratu ziren.

Ipar Amerikako Fidagarritasun Elektrikoko Korporazioaren (NERC) 2019ko fidagarritasunaren ebaluazio txosten baten arabera, Ercotek AEBetan aurreikusitako erreserba marjina txikienetako bat zuen, eta udan aurreikusitako eskari elektriko maximoa asetzeko baliabide nahikorik ez zuen herrialdeko gune bakarra zen. Askok diote inbertsio faltak eragin zuela hondamendia, etekinak lehenetsi zirelako, sistema elektrikoa egokitu beharra zegoenean.

Ercotek ez du elektrizitaterik sortzen, kudeatu besterik ez du egiten. Elektrizitate hori hirugarren enpresena da, enpresa pribatuena. Marcus Pridgeon energia agente ohiaren arabera, maniobra marjina txikia da, enpresa pribatuek beti nahierara aplikatzen baitituzte neurriak. Berak dioen bezala, «ez eskandalatu; hau merkatu librea da».

Hala ere, Ercotek sistema energetikoaren gainerakoekin (pribatua) duen konexioa agerian geratzen da bere administrazio kontseiluan: hamabost kideetatik hamaikak (orain edo lehenago) industria energetikoarekin lotura dute. Horietako bost, presidentea barne, ez dira Texasen bizi.

Hondamendiaren ondorioz, bost kidek dimisioa eman zuten otsailaren 23an.

Potentzia energetiko batean

Arazoa da Estatu Batuetan gertatu zela itzalaldi hau, teorian munduko herrialderik indartsuenean, beste arlo batzuetan bezala, baita energian ere; izan ere, azkenaldian frackingarekin berreskuratu du petrolio eta gas erauzketari esker zuen posizioa. Baina baita teknologia nuklearraren, hidroelektrikoen eta abarren esparruan ere.

Texas petrolio ustiapenaren jatorrietako bat eta AEBetako zentroetako bat izan zen: Texasen petrolioa aurkitu zuen James Deanek “Erraldoia” filmean, eta Dallasen (Texas) zeukan JR-k bere Ewing Oil enpresa. Texasek energia potentzia izaten jarraitzen du, han baitaude fracking erauzketa gune nagusietako batzuk: Eagle Ford eta Permikoa, eta Anadarko (beste zatia Oklahoman dago) eta Haynesvilleren zati bat. Batzuek, herrialdean ateratakoaren herena baino gehiago ateratzen dute. Baina fracking bidezko erauzketa handia gasarena da, petrolioarena baino ia 6 aldiz handiagoa, eta, baliabide honetan ere Texas potentzia da eta gas esportatzaile bihurtu da, nahiz eta pandemiaren ondorioz gelditu egin behar izan den.

Gainera, Texasera iristen dira ustiapen arrunteko eta frackingeko oliobideak eta gasbideak, baita Kanadako harea bituminosoenak ere. Texas energia erdigune handia da ("hub" delakoa), eta hor pilatzen dira bai oliobide eta gasbideak, bai zentralak, findegiak, eta abar, Fracktracker Alliance mapan ikus daitekeen bezala (ondorioz, isurien gune nagusietako bat ere bada). Han dago AEBetako ontziratze eta esportazio portu nagusia ere, Corpus Christikoa, esportazio instalazioekin. Portu horretan Valeroren Bill Greehey eta Three Rivers findegiak eta gas plantak daude. Beste petrolio gune nagusia Houston da.

Beraz, Texas, mundu mailan, klima larrialdiaren arduradun handia izan da. Eta hainbeste baliabide izan arren, klimaren larrialdiak gizakiei eta ekonomiari ere eragin die, aberastasun hori ez baita texar guztien onerako.

Eraginak beste edonongoak

Texasen Venezuelan 2019ko martxoan gertatutako krisiaren erreplika bat izan zen (nahiz eta krisia askoz lehenagokoa izan eta oraindik jarraitzen duen). Venezuelan, zentral gutxiren mende dago energia eta megakontzentratuta dago: zentral termikoak eta megaurtegi bat, Guri (10.325 MW).

Sistema zentralizatu eta kontzentratuak arazoak ditu hornikuntzak huts egiten duenean edo zentraletako batek huts egiten duenean. Kasu horretan, petrolioaren agortzeari ustelkeria gehitu behar zitzaion, zentraletarako aurrekontuak desbideratu baitzituzten. Halaber, Guriren kasuan, mundu osoko hidroelektrikoetan errepikatzen dena gertatzen ari da, hots klima larrialdiagatik urtegien ahalmen hidrikoa txikiagoa dela eta ezin duela baldintza onenetan ekoitzi. Eta horri guztiari herrialdearen egoera larria gehitu behar zaio, besteak beste, haren ekonomiaren oinarri den petrolioaren prezioaren beherakadagatik, edo Estatu Batuek eta beste herrialde askok ezarritako zigorrengatik.

Izan ere, Venezuelaren arazoa erraz errepika daiteke beste edozein lekutan, hautatutako elektrifikazio kapitalistako sistemek eredu kontzentratu eta zentralizatuaren alde egin dutelako beti. Hala izan zen 2017an ere, Puerto Ricon; uharteak 11 hilabete baino gehiago igaro zituen elektrizitaterik gabe, “Maria” urakanak dena suntsitu zuelako, petrolio bidezko zentral elektrikoak barne, baina, batez ere, linea elektrikoak, ezinbestekoak baitira elektrizitatea ekoizpen zentralizatu batean garraiatzeko. Bazirudien petrolioaren ordez gasa aukeratuko zuela, eta horrek, ingurumen eta klima kostuez eta inpaktuez gain, eredu berari jarraipena emango ziola. Baina 2020ko abuztuan Energia Garbiaren Legea onartu zen, zeina energia berriztagarriekin konprometitzen baita, neurri batean modu deszentralizatuan.

Puerto Ricon gertatu zenarekin batera, fenomeno meteorologiko larriak areagotu egin dira, hein handi batean, larrialdi klimatikoaren arrazoi gisa. Aldi berean, oso onartua denez, gizakiak eragin ditu, eta, besteak beste, erregai fosiletan oinarritutako energia ereduak.

Energia eredu zentralizatua

Texasen kasuan ere hori da arazoa: ekoizpenaren zentralismoa eta kontzentrazioa. Baita bere sarearen independentzia ere, beste estatuetako sareetara konektatu gabe egotea. Kontuan hartu beharreko beste alderdi bat da kudeaketa horren jabetza zein den. Texasen kasuan, ez da hutsala hori, elektrizitatea erabat pribatizatuta dagoen AEBetako estatu bakarra izatea (nazionalizazioa ere ez da kudeaketa onaren berme osoa. Horri monitorizazio, jarraipen, gardentasun, parte-hartze sozial eta abarreko sistemak gehitu beharko litzaizkioke).

Baina horri gehitu behar diogu, hain zuzen, pribatizazioaren aukera, munduko beste kasu askotan bezala, irtenbide gisa aurkezten digutela. Pribatizazioaren lehen ondorioa Texasko faktura elektrikoaren garestitzea izan zen. 2004tik, Texaseko bezeroek enpresa publikoetakoek baino 28.000 milioi dolar gehiago ordaindu dituzte. Joan den asteko krisialdian, elektrizitatearen prezioak gora egin zuen, eta gehieneko prezioa 7.350 eurotik gorakoa izan zen MW/orduko. Arrazoietako bat zentral elektrikoei tarifa aldakorreko fakturetan islatzen zen baino energia gehiago hornitzeko pizgarri sistema estatala izan zen.

Orain, suertatu daiteke ere horrelako egoerak prebenitzeko behar den inbertsioa kontsumitzaileei kargatzea, eta hori ezin da onartu. Izan ere, arduragabekeriak eta itzalaldi horrek kostu ekonomiko handia izan zuten, eta hiritarrek kalte handiak jasan zituzten, eta haiekin zor bat dute enpresek eta instituzioek.

11 urteko Cristian Pineda hipotermiaz hil zen bere etxe mugikorrean berogailurik gabe geratu zelako. Bere familiak 100 milioi dolarreko demanda aurkeztu du Ercot eta Entergy Corporationen aurka. Haurraren amaren arabera, enpresak «irabaziak jendearen ongizatearen gainetik jarri zituen».

Elektrizitate faltak findegien funtzionamenduan ere eragina izan zuen. Otsailaren 11tik 18ra bitartean, instalazio horietako 174 emisio izan ziren Texasen (aurreko asteetan 37 eta 46 artean). Findegiak gasak erretzera behartuak izan ziren, euren ekoizpen unitateetan kalteak saihesteko, eta izugarrizko suteak sortu ziren. Atmosferara 152.860 kilo kutsatzaile isuri zituzten: bentzenoa, karbono monoxidoa, hidrogeno sulfuroa eta sufre dioxidoa. Gutxi balitz bezala, politikari batzuek energia berriztagarriei bota zieten errua, Texasko elektrizitatearen %23 energia eolikoak sortzen baitu, eta horrekin batera Green Deal-en (Hitzarmen Berdea) aurka jo zuten. Behar bezala isolatuta ez zeudelako, turbina eolikoen erdiak ere izoztu ziren. Baina turbina eolikoek baldintza gogorragoetan funtzionatzen dute, Danimarkan edo Minnesotan edo Siberian. Hemen adierazi behar dugu, halaber, berriztagarriak izan arren, ekoizpen horren gehiengoa enpresa handietakoa dela, eta, beraz, monopolizatua eta modu zentralizatu eta kontzentratuan dela (parke handiak).

Argindar enpresa pribatuak

Beste alderdi bat energia horren helburua da, eta gaur egungo merkatu elektrikoan, izenak dioen bezala, "merkatua" da. Ekoizpen kontzentrazioak eta kudeaketa kontzentrazioak gutxi batzuk aberastea dakar. Mozkinen helburu horrek, ekoizpen ereduarekin eta beste alderdi korporatibo batzuekin batera (publizitateko inbertsio handiak edo ustez altruistak diren jarduerak), faktura garestitzea dakar.

Adibidez, Avangrid (Iberdrola) bezalako konpainia bat hondamendiaren ondoren irtetea onartzen dugu, «Texasi babesa» emanez («Supporting Texas»), Ameriketako Gurutze Gorriari 50.000 dolarreko ekarpena eginez –eta jakina, ondo iragartzen–. Publizitate kolpe gisa ere uler daiteke. Are gehiago kontuan hartuta enpresa elektrikoak daudela kritiken jomugan. Baita konpainiaz aldatzeko egiten duten ahalegina kontuan hartuta ere!!! Eta Iberdrolaren inbertsio handia publizitatean! Hondamendi meteorologikoa, tristea badirudi ere, ongarritutako lurra da haientzat.

Are gehiago argindar enpresa horietako bat Avangrid (Iberdrola) denean, orain Texasen PNM bezala. Iberdrolak PNM Resources erosi zuen 2020ko urriaren 21ean. Mexiko Berrian eta Texasen lan egiten zuen. Horrela, Avangrid AEBetako enpresa elektrikorik handienetako bat bihurtu zen (4,1 milioi bezero).

Avangrid AEBetan ere salatu dute, hango formak eta beste leku batzuetan ohi dituenak ez direlako ezberdinak, fakturak aldatu eta prezioak igotzeagatik. 2016an, Washingtongo auzitegiek kondenatu egin zuten Kaliforniako kontsumitzaileen fakturak gainkargatzeagatik, 371 milioi dolar gehiagorekin, estatu horretako 2000-2001 aldiko krisi energetikoan. Avangridek eta Shellek 7.700 milioi dolar ordaindu behar izan zituzten, bezeroen dirua itzuli eta tarifa euren prezioan ezarri.

Hondamendia ez dator bakarrik

Gogoan izan behar dugu, halaber, hondamendi hori ez datorrela bakarrik, baizik eta klima larrialdian eta covid-19ren pandemiarekin batera gertatu dela, gure komunitateetan, gizartean eta munduan eragina izaten ari baitira. AEBetan eragin handiagoa izan du ukazioaren ondoriozko kudeaketa txarragatik, baita aipatu ditugun politika ekonomiko horiengatik ere (pribatizazioa, murrizketak, aurrekontu falta, etab). Dagoeneko 500.000 dira AEBetan covid-19k hildakoak. Itzalaldiak ere areagotu egin zuen osasun krisi hori, gaur egun gure mendekotasun elektrikoa erabatekoa baita. Txertaketa prozesuan eragina izan zuen, 1.000 txerto galaraziz eta milaka arriskuan jarriz.

Itzalaldiek eragindako egungo arazotik haratago joanda, pribatizazio horiek, sistema elektriko hori, eta abar ahalbidetu zituen gobernuarekin egin dugu topo, eta, haren ondoan, haiek bultzatu zituen nazioarteko sistema osoarekin: neoliberalismoaren morroiak. Gogoratu behar dugu nor izan den kudeaketa horren arduradun nagusia azken urteotan.

Texasko itzalaldia Donald Trumpek kargua utzi eta hilabetera gertatu zen. Bere administrazioaren ezaugarria klima larrialdia ukatzea izan da. Izan ere, klima hotzagoa ekarri duten klima efektuak (Texasen berriki izan diren zero azpiko tenperaturak, adibidez) «berotze globala» ukatzeko arrazoi gisa erabili zituen Trumpek.

Adibidez, 2019ko urtarrileko hotzaldian zera esan zuen: «Ez legoke gaizki estilo zaharreko berotze global on hori oraintxe bertan izatea!».

Arazoa enpresa horien pribatizazioa izan da, eta berriz ere hori eskaintzen digute irtenbidetzat. Konpainiek kalte-ordainen bat ordaindu beharko duten arren, ez dute ekonomia horri eragindako kalte ekonomikoa ordainduko, ezta osasun gastuengatik ere, eta altxor publikoak ordainduko ditu berriro. Beraz, berriro ere, fakturetan hainbeste ordaintzen duten pertsona horien diruarekin. Bitartean, konpainia horiek kudeatzen dituzten soldatek, teorian beren erantzukizun eta ezagutza mailagatik hain handiak direnak, berdin jarraituko dute, nahiz eta erakutsi duten ez dituztela aurreikuspenak betetzen.

Texasen, beste behin ere, neoliberalismoak erakusten du porrot soziala, ekonomikoa eta ingurumenekoa izateaz gain, hau bezalako hondamendi handiak sortzen dituela, eta onura, ordea, gutxi batzuentzako bakarrik, elite batentzako.