Tonaka arropa barreiaturik dago Alto Hospicio udalerria inguratzen duten hegal idorretan, Tarapaca eskualdean, Santiagotik 1.800 kilometrora, iparraldean.

Ondoko Iquique hirian, AEBetatik, Japoniatik edo Koreatik iritsitako milaka auto desegin metatzen dira, eta 100.000 kilometro karratu baino gehiagoko basamortu honetako beste toki batzuetan, aldiz, paisaia ehunka gurpil hagunek desitxuratzen dute.

Txile 40 urte baino gehiagoz espezializatu da bigarren eskuko arroparen merkataritzan: kontsumitzaileek baztertutako arropak, saltokien likidazioaren ondorenak eta mundu osoko karitate lanek banatutakoak, besteak beste.

Txileko aduanen arabera, 2021ean 46.285 tona arropa erabili ziren herrialdean.

Arropa, autoak bezala, Iquiqueko portuko zona frankoan sartzen da. Txileko edo Latinoamerikako beste herrialde batzuetako bigarren eskuko merkatura zuzenduta daude.

Auto gehienak Perura, Boliviara edo Paraguaira esportatzen dituzte berriro. Hala ere, askok Iquiqueko kaleetan edo inguruko muinoen magaletan amaitzen dute.

Hain zuzen, ekoitzitako arropa eta oinetakoen erdiek baino gehiagok -kostu baxuan eta katean ekoitziak, batez ere Asian- basamortuan sakabanatuta amaitzen dute zirkuituaren pilaketaren ondorioz.

Aldiro, legez kanpoko zabortegi horiek erre egiten dituzte eragozpenak murrizteko, eta oso ke toxikoa sortzen da.

«Su horiek oso toxikoak dira, sortzen dena plastiko errea delako», esan zuen Paulin Silvak, martxoan ingurumen gaietako epaitegi batean Txileko Estatuaren aurkako salaketa jarri zuen abokatuak.

Jatorriz Iquiquekoa da Silva eta Estatuak zabortegi horien aurrean duen pasibotasuna bereziki salatu du, «ingurumen arriskua» eta «giza osasunerako arriskua» baitira.

«Mundu osoko arduragabekoak datoz hona beren zaborra botatzera», deitoratzen du Patricio Ferreirak, Alto Hospicioko alkateak. Txileko hiririk txiroenetako bat da.

«Leku bat garbitzen dugu eta beste eremu bat kutsatzen digute», kexu agertzen da, arazoaren aurrean ezinean dabiltzala esanez. «Abandonatuta sentitzen gara. Gure lurra sakrifikatzen ari dela sentitzen dugu», dio haserre.

Munduko basamortu lehorrenetako bat bada ere - prezipitazioak ez dira urtean 20 milimetrora iristen eremu batzuetan -, Atacamak ekosistema bakarra du.

Alderik lehorrenean, Antofagastatik gertu, zientzialariek, tartean Cristina Dorador biologo txiletarrak, muturreko bizimoduak aurkitu dituzte: ia urik eta mantenugairik gabe bizitzeko gai diren mikroorganismoak, muturreko eguzki erradiazioa jaso arren.

Mikroorganismo horiek Lurreko eboluzioaren eta biziraupenaren sekretuak izan ditzakete, baita beste planeta batzuetakoak ere.

Ekosistema oso hauskorra

Itsasertzetik gertu dauden leku batzuetan, behe lainoak landaredia eta animalia ornodunak garatzea ahalbidetzen du, Pablo Guerrero Concepcioneko Unibertsitateko Botanikako irakasle eta Ekologia eta Biodibertsitate Institutuko (IEB) ikertzaileak azaldu duenez.

«Leku horietan bizia egotea, nolabait, ustekabeko gertaera da, ekosistema oso hauskorra dela kontuan hartuta. Euriteen eta lainoen erregimenean gertatzen den edozein aldaketak edo gutxitzek berehalako ondorioak ditu bertan bizi diren espezieentzat».

Nagusiki moreak diren dozenaka lore espezie loratzen dira prezipitazioa batez bestekoa baino handiagoa denean. Haien haziek, hondar azpian lurperaturik, hainbat hamarkadatan biziraun dezakete, ernetzeko eta gero loratzeko behar duten gutxieneko ur kopuruaren zain dauden bitartean.

Hala ere, klima aldaketaren ondorioz, baina baita kutsadura eta hirien hedapenaren ondorioz ere, kaktus espezie batzuk desagertu egin dira.

«Kaktus espezie batzuk desagertutzat jotzen dira. Zoritxarrez, fenomeno hau eskala handian ikusten dugu, eta azken urteetan sistematikoki okerrerako joerarekin», dio Guerrerok.

Jende gehienak Atacamako basamortua «muino biluziak» edo «meategiak» besterik ez dela uste duela deitoratzen du Carmen Serrano Raices Endemicas ingurumenaren aldeko erakundearen presidenteak.

Batzuetan harritsua, beste batzuetan hareatsua den azalera handi horretan munduko kobre meategirik handienak daude, baita litioa erauztekoak ere, eta jarduera batak zein besteak lur azpiko ur kopuru handiak kontsumitzen dituzte.