Lurzoru idorrak, mikroorganismorik gabeak, bizitzarik gabeak: Estatu espainolean, errepikapen lehorteek eta industria -edo nekazaritza- gainustiapenak beldurra hedatu dute «lur antzuek» ez ote duten atzeraezinezko progresioa eta «Europako baratzea» lurralde babesgabe eta eremu antzu bihurtuko ez ote den.

«Hemen, lehen, arte berde baso bat zegoen (...). Gaur egun, paisaia bizigabea da», dio penatuta Gabriel del Barriok, hautsez betetako kirol oinetakoak jantzita, zuhaixka txikiak besterik ez dituen muino bat seinalatuz.

Almeriako Gune Idorren Estazio Esperimentaleko (Eeza) ikertzailea da, basamortutzean aditua, eta egunero ikusten du Andaluziako eskualde horretako paisaiaren degradazioa. Antsietateaz, ordea.

«Espainia ez da Saharakoa bezalako dunen basamortua izango; morfologikoki ezinezkoa da», azaldu du. «Hala ere, desertifikazioa, ekoizpen ahalmena galtzen ari diren lurren degradazioak markatuta, kezkagarria da».

Akusatuen aulkian klima berotzea dago. Tenperaturaren igoerak ura lurruntzea areagotu du eta sute suntsitzaileak ugaritu ditu. Baina inguru hori basamortua bihurtzeko bidean egotearen beste errudun bat ere bada: giza jarduera eta nekazaritza intentsiboa.

Klima ultralehorra izan arren, Almeriako probintzia «Europako despentsa» bihurtu da urteetan zehar, negutegiko laboreen garapenarekin; «plastikozko itsasoa» izenaz ezagutzen den eremua. Handik milaka tona tomate, piper, kalabazin eta pepino ateratzen dira, bai neguan bai udan.

Baina 40.000 hektarea horiek, milaka urtez lurpeko urez ureztatuak, arazoa larriagotzen ari dira akuiferoak agortzen ari direlako, azaldu du Gabriel del Barriok.

«Egoera zaila»

Muturrekoa bada ere, egoera hori ez da salbuespena Estatu espainolean. Desertifikazioaren aurkako Nazio Batuen Erakundearen Konbentzioaren arabera, Espainiako lurraldearen %75 desertifikaziora eraman dezakeen klimaren mende dago gaur egun. Arazo horren eragina gehien jasaten duen Europako herrialdea da Estatu espainola.

«Horrek egoera zailean jartzen gaitu, muturreko tenperaturen, lehorteen eta beste faktore batzuen konbinazioak higadura arriskua eta lurzoruaren kalitatearen galera larriagotzen baititu», ohartarazi zuen uztailean Trantsizio Ekologikoko ministro Teresa Riberak.

Eeza menpean duen Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Gorenaren (CSIC) arabera, lurzoruaren degradazio aktiboa hirukoiztu egin da azken hamar urteetan. Fenomeno hori askoz ere problematikoagoa da, askotan «giza eskalan atzeraezina» baita.

Izan ere, Estatu espainolak nekazaritza bere ekonomiaren zutabe bihurtu du, urtean ia 60.000 milioi euroko esportazioak eginda. Horregatik egoera hori -lurzoruek ura eta materia organikoa atxikitzeko eta laboreei eta abereei eusteko duten ezintasuna- kezkatzeko modukoa da.

«Lurzoruaren higadura da orain Espainiako nekazari gehienen arazo nagusia», adierazi du Nekazari Txikien Batasunak (UPA), eta egoera larri horrek kostu ekonomiko handia izan dezakeela ohartarazi du.

Epe luzerako lana

Andaluzian, egoera horrek lanari ekiteko konbentzitu ditu zenbait. «Ahal den neurrian gure mailan jardun behar dugu», dio Juan Antonio Merlosek, 100 hektareako almendrondo ustiategi baten jabeak, Velez-Blancoko muinoetan, Almeriako iparraldean.

AlVelAl elkarteko nekazari talde batekin batera, 40 urteko gizon honek praktika «birsortzaile» berriak sartu ditu duela hiru urte gurasoen ustiapenaz arduratu zenetik -orain nekazaritza ekologikorako egokitua-. Helburua eskualdeak jasaten duen higadura geldiaraztea da.

Praktika horien artean sartzen dira ongarri kimikoen ordez simaurra erabiltzea, intsektuak hiltzen dituzten pestizidak baztertzea, lurra kaltetzen duen goldearen erabilera mugatua eta zerealez eta lekalez osatutako landare estalkiak erabiltzea, eurite urriak iristen direnean hezetasuna kontserbatzeko.

«Epe luzerako lana da, aspalditik ezagutzen diren» tekniketan oinarritua, azaldu du Juan Antonio Merlosek, bere almendrondoen azpian landatutako garagar adarrak aztertzen dituen bitartean.

Baina horrek ez dio eragozten baikorra izatea. «Teorian, zazpi urte behar dira nekazaritza birsortzailearen emaitzak ikusteko. Baina hasi naiz nabaritzen ezberdintasuna, lurraren eta intsektuen portaeran», dio.

Praktika berri horiez gain, elkarte ekologistek eredua aldatzea ere eskatzen dute, ureztatze azalerak murriztuta eta ur gutxiago kontsumitzen duten laboreak erabilita. «Geure eskaerak benetan erabilgarri dauden ur baliabideetara egokitu behar ditugu», azpimarratu du Naturarentzako Mundu Funtsak (WWF).

Gabriel del Barriok analisi bera egin du, ñabardurak ñabardura. «Oreka bat aurkitu behar da» elikagaien beharra asetzeko lurra arriskuan jarri gabe, dio ikertzaileak. «Lurrak ahalik eta modu jasangarrienean kudeatu behar ditugu bizirik gabeko lurrak izan ez daitezen».