Yemenek urteak daramatza gerran, eta haurren eskolatzea da biktima nagusia

Save The Children erakundeak ‘Yemengo haurrak hezkuntzaren alde borrokan’ txostena argitaratu du. Bost haurretik bik utzi behar izan dituzte ikasketak familia sostenguan laguntzeko. Lan eta sexu esplotazioak eta adingabeekoen ezkontzak ere biderkatu ditu honek, hau frenatzeko saiakera antzuekin.

Khalidek eskola egun asko galtzen ditu hondakinetatik materialak, hala nola plastikoa eta burdina, biltzen dituen bitartean. Bere familia hilaren amaierara iristeko ezinbestekoa da Khalid. 14 urte ditu eta Yemengoa da. «Ume askok goizean goiz egiten dute lan hemen. Goiz hasten ez bazara, galdu egiten duzu eta ez dizute ordaintzen». Khalidek berak bezala txatarra jasotzen duten beste ume batzuen istorioak partekatzen ditu Save The Children-ek argitaratu duen ikerketak (“Yemengo haurrak hezkuntzaren alde borrokan”): «Ume batek metalezko gauza bat aurkitu zuen, lehertu egin zen harekin jolasten saiatu zenean, eta eskuineko eskua galdu zuen. Beste haur batek deskarga elektriko handia jasan zuen kableak ateratzen saiatzen ari zela. Gauzak biltzera irteten naizen bakoitzean, zer gertatu zitzaien pentsatzen jarraitzen dut. Baina nire familiarengan ere pentsatzen dut, eta nola lagundu behar diedan».

2024ko apirilaren 2an bi urte bete ziren Yemenen su-etena sinatu zenetik. Une erabakigarri horren ondotik, Yemengo haurrek eta haien familiek egonkortasuna, bakea eta normaltasun sentsazioa espero zuten. 2022ko apirilean, NBEk bi hilabeteko su-etena iragarri zuen, Yemengo biztanleei bakera itzultzeko itxaropena emateko. Su-etena bi aldiz luzatu zen 2022ko urrian amaitu baino lehen.

Agian su-etenaren elementurik zirraragarriena borroken murrizketa izan zen, biktima zibilak eta gatazkarekin lotutako desplazamenduak gutxitzea ekarri baitzuen. Baina ondorioak ugari izan dira.

Save The Childrenek hezkuntzan jarri du ikusmira. Argitaratutako txostenaren arabera, Yemengo 4,5 milioi haur baino gehiago ez dira eskolara joaten. Herrialdeko ikasleen %39 dira. «Ahaztutako gatazka honetatik bederatzi urtera, inoiz ez bezalako hezkuntza larrialdi bati egin behar diogu aurre. Gure azken aurkikuntzek atentzio deia izan behar dute, eta orain haur horiek eta haien etorkizuna babesteko lan egin behar dugu», adierazi du Mohamed Mannaa Yemengo Save The Children erakundeko bitarteko zuzendariak.

Txosten horretan 1.068 adingabe eta 528 zaintzaile elkarrizketatu zituzten, eta helburua da eskolatu gabeko haurren kopurua gero eta handiagoa dela erakustea, eskola uzteko arrazoiak daudela, eta egungo bake-ahaleginen erdian haurren hezkuntza lehenesteko premia handia dagoela, herrialde iraunkorra eta etorkizun oparoa eraikitzeko funtsezko urrats gisa aitortuz.

Kopuru horrek arazo larriak sortzen ditu herrialdean, ez bakarrik haur horien ongizateagatik eta etorkizunagatik, baita Yemen osoaren etorkizunagatik ere, hezkuntza herrialdearen suspertze-potentzialaren funtsezko zutabea baita. Izan ere, eskola-desertzioa ez da eten: Yemengo familien heren batek ( % 34) dio gutxienez haur batek utzi duela eskola azken bi urteetan. Su-etenak ez du hobetu hezkuntzarako sarbidea, Save The Children erakundearen txostenean zaintzaile gehienek iradokitzen dutenez ( % 58).

Yemengo egoera ekonomikoa hezkuntzaren krisiaren kausa nagusietako bat da, haurren lan kasuak eta adin txikikoen ezkontzak biderkatzen baitira. Haurren lana da eskola uzten duten % 44ren arrazoia.

Lekualdatzeak

Finantza-zailtasunek, gatazkak areagotuta, yemendarren mantenua oztopatu dute, eta gurasoek aurre egin behar izan diote seme-alabak eskoletatik erretiratzeko ikuspegi zailari, beren seme-alaben etorkizun hobearen itxaropenaren eta egoera zailen errealitate premiazkoagoaren arteko oreka korapilatsuan nabigatzen duten bitartean. Izan ere, lekualdatutako haurrek eskola uzteko aukera bikoitza dute harrera-komunitateko haurrekin alderatuta, desertzio-tasak %58 eta %27 baitira, hurrenez hurren. 11,3 milioi haur daude eskola-adinean Yemenen.

Herrialdetik lekualdatutako biztanleriaren %80 inguru emakumeak eta haurrak dira, eta lekualdatutako etxeen %26an emakumeak dira buru, eta horrek are gehiago areagotzen du aurretik ere nabarmena zen kalteberatasuna.

Um Salem eta bere familia 2022an eta 2023an gatazkaren ondorioz lekualdatu ziren 8.092 familiaren artean zeuden. Birkokatzeak bere hiru seme-alaben heziketa eten zuen. Bi gazteenak eskolara itzuli ahal izan ziren arren, 16 urteko anaia zaharrenak, bederatzigarren graduko ikasleak, ikasketak eten behar izan zituen lan egin ahal izateko eta desplazamenduaren ondoren familiaren gastu handienak estaltzen laguntzeko.

«Itxaropenak bakearen ikuspegi berri batean jarrita, eta hezkuntzak egonkortasuna eta epe luzeko garapena sustatzeko duen gaitasuna kontuan hartuta, funtsezkoa da hezkuntza-krisi hau Yemengo haurren ongizate gisa eta etorkizuneko perspektiba gisa landuko dela ziurtatzea», dio txostenak.

Hala ere, krisi ekonomiko gero eta sakonagoaren eta egungo segurtasunik ezaren argitan, inkestatutako haurrek eta zaintzaileek nabarmendu zuten haurrek lan egin behar dutela familiaren diru-sarrerei eusteko. Horrez gain, eskola gastuen igoerak eta segurtasun gabeziaren sentsazioa ere eskola uztearen atzean dauden faktore nagusien artean kokatzen dira.

Gatazka luzeek eta herrialdeko ekonomian dituzten ondorio kaltegarriek gero eta belaunaldi gazteagoak bultzatzen dituzte lanera, esplotaziora, sexu-indarkeriara eta abusu fisiko eta psikologikora.

Txosten honetarako elkarrizketatutako irakasleetako batek gertakari bat partekatu zuen, bere gelako ikasle arduratsuenen artean dauden bi anai protagonista dituela. Duela hilabete batzuk, umeetako batek konortea galdu zuen bere eskolan, ez zuelako gosaldu. Gauza bera gertatu zen handik egun batzuetara. Galdetzean, jakin zuen bere familiaren finantza-egoera zaila zela, amonari minbizia diagnostikatu ziotelako eta haren tratamenduak baliabide asko xurgatzen zituelako. Ondoren, haurrek eskolara joateari utzi zioten, lan egin behar zutelako, eta hilabete batzuk geroago bakarrik itzuli ziren, amona hil eta gero.

«Ezin dugu onartu Yemengo haurtzaroak, segurtasuna eta ikasteko aukera besterik irrikatzen ez duenak, aukerarik gabeko etorkizuna baino ez izatea ortzi-mugan. Yemengo haur guztiek merezi dute segurtasunez haztea, kalitatezko hezkuntza lortzea eta etorkizun oparoa izatea. Zenbat eta gehiago itxaron, orduan eta zailagoa izango da inpaktu iraunkorra lortzea», gaineratu du Mannak.

Elikagai krisia

Yemenek elikagaien krisi larriari ere aurre egin behar izan dio, eta aurreikuspenen arabera, 17,6 milioi yemendarrek, biztanleriaren erdiak baino gehiagok, ez dute elikagaien segurtasunik izango 2024an.

Gainera, Itsaso Gorriko tentsioen gorakadak aseguruen eta pleiten kostuak handitzea eragin du, eta bereziki kezkagarria da, Yemenek mendekotasun handia duelako inportazioekiko, elikagaien barne-premien %85 estaltzeko.

Ikasleek Save the Childrenekin hitz egin zuten, duela hilabete baino gehiago, eskola utzi zuten lau ikaskideri buruz. Azaldu zuten ikasle horiek eskola-ordutegiaren ondoren lanean aritu zirela plastikozko hondakinak biltzen, matrikulak eta eskola-gastuak ordaintzeko.

Aldiz, elikadura-laguntza eten zenean, haur horiek dirua biltzeari eman behar izan zioten lehentasuna, lehen familiek jasotzen zuten janari-saskian izaten zen irina erosteko. Familiek elikadura egokia lortzeko borrokatzen duten heinean, haurrak eskolatik erretiratzeko aukera handiagoa dago, familiaren mantenuari laguntzeko.

Herrialdeko hezkuntza-agintariak hezkuntza-baliabideen inguruko eztabaidan aritu dira, eskola-testuliburuak barne. Ondorioz, Yemen osoko guraso askok merkatu beltzean erosi behar dituzte. Eskola-urte baterako behar diren liburuen guztizko kostua 12 eta 20 dolar artekoa da. «Nire ahizpa zaharrenak eskola utzi behar izan zuen seigarren mailan zegoenean, gure familiaren zailtasun ekonomikoak zirela eta; izan ere, gure aitak auto-istripu bat izan zuen eta ezin izan zuen lanik egin. Orain, seigarren mailan nagoela, beldur naiz zorte bera izango ote dudan», kontatzen du 13 urteko Bahiyak.

Agintariek testuliburuetarako sarbidea hobetzeko saiakera batzuk egin dituzte, hala nola testuliburu elektronikoak eskaintzea webgune ofizialetan. Baliabide mugatuak kudeatzeko sormenezko irtenbideak ongietorriak badira ere, haur askok ez dute gailu adimendunetarako edo Interneterako konexiorako sarbiderik, ezta elektrizitaterako sarbiderik ere.

Save the Children-eko hezkuntzako langile batek eskolatik joateko eta etortzeko garraioa erabiltzen zuen neskato baten istorioa ere badakar. Familiari hilero 6.000 rial inguru kostatzen zitzaion joan-etorri hau (11,5 dolar). Hala ere, inflazioak gora egin ahala, familiak 3.000 rial baino ezin izan zituen eman, eta, ondorioz, neskatoak oinez egin behar zuen eskolatik etxerako bidea. Eskolaren eta neskaren etxearen arteko distantzia 5 kilometro ingurukoa da. Egunero, ordubete.

«Nola joan naiteke eskolara jakinda ezin ditugula gure gastuak ordaindu eta nire anaiek janaria behar dutela? Eskola utzi eta lan egin behar dut», adierazi dio Ramik, 12 urteko mutikoak, GKEari.

Bestalde, Hanik, 48 urteko irakasle batek, Save The Children-i kontatu dio nola bere lau alabetako bi ikastetxetik kendu behar izan zituen kostu handiengatik eta hileko 42 euroko soldatagatik: «Neska bakoitzaren eskola gastuak nire soldataren %25 baino gehiago izan daitezke. Ez da nahikoa behar dugun janaria estaltzeko ere», azaldu du.

Segurtasunik eza

Indarkeriak orokorra izaten jarraitzen du Yemenen, baita eskolen barruan eta inguruan ere, eta horrek haurren segurtasun-sentsazioa mehatxatzen du. Oro har, haurren eta haien zaintzaileen %14k eskolarako bidean eta eskolan bertan izandako segurtasunik ezari egotzi dizkiote beren familien eskola-uzte kasuak. Inkestan parte hartu duten ikasleen %78k adierazi du bere segurtasun-sentsazioa ez dela handitu azken bi urte hauetan.

Su-etenaren hasiera itxaropen handikoa izan zen, eskolek ez baitzuten erasorik jasan. Hala ere, zortzi hilabeteko etenaldi baten ondoren, 2022ko abenduan bi eskolari eragin zieten, tripulaziorik gabeko hegazkinekin Hajjahen egindako eraso bat barne, non 11 urteko haur bat hil eta beste bi zauritu ziren.

2023an, eskoletako eta inguruetako indarkeria armatuak haur biktimak eragiten jarraitu zuen, eta gutxienez hiru hildako eta zauritu ugari izan ziren. Droneekin eta artilleriarekin egindako erasoak izan ziren Hodeidah hegoaldean, tiroketak Taizeko eskoletatik gertu, eta gertaera tragiko bat Qa 'atabah barrutian, non 6 urteko haur bat hil eta beste zortzi haur zauritu ziren droneekin egindako erasoen ondorioz, 2023. urtearen amaieran.

2024ko otsailaren erdialdean, hiru haur hil ziren eta beste bik zauri larriak jasan zituzten leherketa baten ondorioz, Lahjeko gobernadoretzan zuten eskolatik gertu. Eskolako zuzendariak Save the Children-i horrela esan zion orduan: «Astebete igaro da gertakariaz geroztik, eta oraindik ikasleen erdiak baino gehiago ez dira eskolara joaten, ikaskideen heriotzaren beldurragatik eta inpaktu psikologikoagatik». Guztira 268 ikaslek ikasten dute eskolan.

2023ko apirilean, 11 urteko Saleemek esperientzia traumatiko bati aurre egin zion, bere lagunak jolasean ari zirela eztanda bat izan zen, eta horrek bere lagunik onena hil eta beste lau pertsona zauritu zituen, Saleem barne. Eztandak hainbat metraila zati utzi zizkion Saleemi bere gorputzean, baita metraila zauri arriskutsu bat ere lepoan. Saleemi esleitutako Save the Children kasuak kudeatzeko langileak esan zuen erronka sozial eta psikologikoei aurre egin behar izan ziela, gertaera latzaren eta lagun baten galeraren ondorioz.

Finantzaketa

Yemengo hezkuntzarako finantzaketa etengabe murriztu da azken urteotan. 2023an, Erantzun Humanitarioko Planean hezkuntza finantzatzeko baldintzen %20 baino gutxiago bete zen, eta horrek esan nahi du jaitsiera nabarmena izan zela 2022ko %13ko portzentaje txikiarekin alderatuta.

Save the Childrenek talde fokalen (DGF) eztabaidak egin zituen, eta Yemengo hiru gobernaziotako 30 haurrek parte hartu zuten. Haur bakoitzak anai-arreba bat eta/edo ikaskide bat zituen azken bi urteetan ikasketak utzi zituena.

Kamalek, 14 urteko bederatzigarren mailako ikasleak, Ahmad bere lagunik onenari eta eskolakideari buruz hitz egin zuen. Aurten eskolak hasi zirenean, Ahmad ez zen agertu, eta Kamalek geroago jakin zuen ikasketak utzi behar zituela bere anaia gaztea zaintzeko, Ahmad umezurtza eta familiaburua baitzen. Kamalek ez du berriz bere laguna ikusi.

Hamidek (16 urte) kontatu zuen bere lagunek ikasketak utzi zituztela txatarra biltzen bizimodua ateratzeko, eta gaineratu zuen: «Bere etorkizuna galduta dago». 14 urteko Samirrek bere anaia zaharrenari buruz hitz egin zuen, eskola utzi zuen lanerako, eta orain bere hezkuntza ordaintzen laguntzen du.

Samirrek maisu izan nahi du bere anaia ohoratzeko, honek ere irakasle izan nahi baitzuen eskola utzi aurretik. Haurrak ere kezkatuta agertu ziren eskola uztearekin. Hamidentzat, eskola uzteak esan nahi zuen bere lagunen lan bera egingo zuela azkenean: txatarra biltzea. Imanek eskola uzteko beldurra adierazi zuen, eta etorkizunean lan ona lortzeko ezintasuna aipatu zuen bere kezka nagusitzat.

Rana kezkatuta zegoen ikaskuntza-galeragatik bere etorkizuneko ametsak lortzeko aukerarik ez zuelako. Gainera, Imanentzat ezkontza goiztiarra kezkagarria zen eskola uzten bazuen.

Hezkuntzaren esanahiari buruz galdetu zitzaienean, haurrek «etorkizuna», «arrakasta», «ametsak betetzea» eta «ezagutza» bezalako hitzak aipatu zituzten. Khalilek «dena» bezala deskribatu zuen hezkuntza, eta Asmaak, berriz, esan zuen: «Neskato batentzat, hezkuntza bere familiaren etorkizuna babestea da».

Haurrek, Anwarrek adierazi zuen bezala, «Yemen ohi bezalakoa izan dadin», eta «gure herrixketara itzuli eta gure heziketarekin jarraitu ahal izateko» nahia adierazi zuten, gerrari amaiera emanez. Ranak, bestalde, nabarmendu zuen erabaki-hartzaileek onartu beharko luketela Yemengo haurrek duten arriskua, hezkuntza faltagatik, eta lehentasuna eman beharko lioketela hezkuntza haur guztientzako zoriontasun-iturri bihurtzeari. Gainera, Taherrek azpimarratu zuen hezkuntzarako sarbide osoa bermatu behar dela kosta ahala kosta, eta Asalak, berriz, haurrek ikasteko eta hezteko dituzten eskubideak bermatzea eskatu zuen, «beraientzat eta haien familientzat etorkizuna eraiki ahal izateko».