«Onena zara», «ederrena zara», «taldea ez litzateke ezer izango zu gabe» edo «besteak zu bezalakoak izan beharko lirateke» esaldiak eskaintzen dizkiete guraso askok seme-alabei, autoestimua areagotzeko eta beren buruaz duten balorazioa indartzeko. Baina adituek ohartarazi dutenez, askotan arreta handiegia jartzen zaio autoestimu txikiari, haurren garapenean eragina izan baitezake, baina ez dira kontuan hartzen autoestimu handiegia izatearen ondorioak, eta, horren ondorioz, haur indibidualistak eta egozentrikoak hazi daitezke, enperadore txikiak, beren buruarentzat zein besteentzat kaltegarriak diren jokabideak dituztenak. Izan ere, Washingtongo Unibertsitateko ikerketa baten arabera, haurren autoestimua bost urte baino lehen hasten da ezartzen.

«Autoestimu baxuaren beldur gara, eta uste dugu ona dela oso handia izatea», adierazi du Sylvie Pérez UOCeko Psikologia eta Hezkuntza Zientzien Ikasketetako irakasleak. «Autoestimu handiegia duten haurrengan jokabide klasistak sor daitezke, autoritatearekiko mespretxua, gehiegizko lehiakortasuna, besteei nik zenbat balio dudan eta, beraz, besteek zein gutxi balio duten erakusteko beharra», ohartarazi du haurrak hezteko orduan haien autoestimua gehiegi puztearen arriskuez.

Gainera, hori larriagotu egiten da gurea bezalako gizarte lehiakor batean, non onena izatea helburu handienetako bat den. Autoestimu altua eraikitzea ez da txarra, baina kontuz ibili behar da, irakasleak ohartarazi bezala. «Haurrak oso onak eta garaiezinak direla sinetsita haziz gero, adinez nagusi direnean, ezin izango dute beren ekintzen arriskua neurtu, ez eta objektibotasunez jokatu ere. Beren burua nagusi ikusten dute eta onak eta baliozkoak direla uste dutenez, besteak gutxiesteko joera daukate, nartzisismo handiz».

Arazoaren zati bat gurasoek beren seme-alabak hezteko orduan duten segurtasunik eza da, Ferran Marsa UOCeko Psikologia eta Hezkuntza Zientzien Ikasketetako irakasleak dioenez. «80ko hamarkadan jaiotako belaunaldia izan da, seme-alabak izan dituenean, haurtzaroarekin eta gurasoekin izan zuen harremanaren bidez gurasotasunari buruz hausnartu duen lehena, eta hori eremu klinikoan ikusten da. Orain, haurrak dituztenean, bizi izan dituzten esperientziak proiektatzen dituzte, eta horrek batzuetan gaizki-ulertuak eragiten ditu».

Gurasoek bizi izan zuten testuingurutik hain desberdina den testuinguru horrek apur bat galtzea eta ezer zalantzan jartzen ez zuen belaunaldi batetik dena zalantzan jartzen duen belaunaldi batera igarotzea eragiten du. «Uste dut mutur batetik bestera igaro garela, hezkuntza-eredu frankista edo postfrankistetatik errealitatetik ihes egiten duten beste batzuetara, autoestimuari buruzko teoria pedagogikoetatik haratago inolako ebidentziarik gabe».

Internet eta guraso izatea

Beste faktore batzuek ere eragiten dute haurren autoestimua eraikitzeko orduan. Alde batetik, Marsak uste du aitatasuna eta amatasuna negozio bihurtu direla, guraso on batek nolakoa izan behar duen edota guraso txar bat nolakoa den markatzen duten jarraibide eta gidekin, eta gurasoengan segurtasunik eza eragin dezaketela.

«Tranpa bihurtu da; gurasoek ez badute negozio mediatiko hori kontsumitzen, gaizki sentitzen dira edo beste guraso batzuekin alderatzen dute beren burua». Izan ere, bere ustez, jardunbide txarrak ez dira existitzen, «baina, agian, gurasoek autokritika eta autohausnarketa egin beharko dute, gauza horietako asko metodo bat saltzen saiatzen diren iragarkiak direla jabetzeko eta pediatrek esaten dietenari kasu handiagoa egiteko», dio Marsak.

Interneten, gizarte-sareen eta mezularitza-zerbitzuen presentzia ere elementu garrantzitsua bihurtu da gazteen autoestimua garatzeko orduan, hala gutxiegi nola gehiegi. Perezen arabera, «garrantzitsua da haurren arteko harremanetan bitarteko helduak egotea. Internetekin, bitartekaritza hori desagertu egiten da, ez dago haurrak jasotzen duen feedbacka ulertzen laguntzen duen heldurik. Arazoa ez dira pantailak, helduaren absentzia baizik. Horrek eragin zuzena du autoestimuan, ez baitakigu nola eragiten duen heldu bat ez egoteak erregulatzeko».

Internetek irudikatzen duen mundu idealizatuak ez du laguntzen; autoestimu baxua eragin dezake lortzen ez bada, eta gehiegizko autoestimua, haurrak bere burua bertan islatuta ikusten badu. «Psikologian, bi motatako niak daude: ni ideala eta ni erreala. Izan nahi dudana da ideala, eta egunero naizena, erreala. Sare sozialek oso maila altua jarri dute ni idealean, eta ez gara jabetzen horrek sortzen duen frustrazioaz. Hori da teknologia berrien perbertsioa: garaia baino lehen handitzen ari dira haurrak».

Oreka da gakoa

Orduan, zein da autoestimu baxua ez ezik, gehiegikeria ere saihesteko gakoa? «Oreka da gakoa», dio Perezek. «Autoestimu handia badut, ez dut besteen beharrik; oso txikia badut, ezin dut ezer egin besteak gabe. Autoestimu handia izatea da egokiena, baina besteei entzuteko gai izatea, haien pentsamenduekin eta sentimenduekin enpatizatzea, haien iritziak txertatzea».

Izan ere, irakasleak dioenez, ia beti azpimarratzen da autoestimu baxua, baina ez dira kontuan hartzen gehiegizko autoestimuaren arazoak; guraso bat beti saiatuko da bere semeak edo alabak ahalik eta altuena izan dezan, maitasun, amatasun eta aitatasun onaren seinale gisa. «Beti saiatu behar da orekatzen. Etorkizuna egokitzeko eta malgutzeko gai diren horiena baino ez da. Zurrunak edo autoritarioak diren pertsonek sufritzen dute gehien».

Marsa bat dator: bere ustez, erdiko puntu hori da ideala haurren autoestimua garatzeko orduan, nahiz eta beti erraza ez izan. «Aita txarraren edo ama txarraren kontzeptua seme-alabak traumatizatzea saihesten duten praktikekin lotzen da. Erdibide bat aurkitu behar da haurrak bere ekintzen ardura har dezan, oso gauza gizatiarra delako eta autoestimuaren garapenaren parte ere badelako».

Halaber, gurasoen, eskolaren eta osasun-zentroen arteko komunikazioa indartu behar dela adierazi du, haurren nortasunaren garapenean eta egokitzapenean esku hartzen duten eragile nagusiak baitira.

Haurren autoestimuaren gaian oraindik ez dago ikerketa askorik, batez ere Estatu espainolean, eta, beraz, zaila da behar bezala garatzeko jarraibide zehatzak ezartzea. Europa mailan, “Health Behaviour in School-aged Children” (HBSC) ikerketa aurki daiteke, eskolatutako gazteen jokabideei buruzko proiektua, Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) babestua. Baina, adituen esanetan, «metodologikoki eremu konplexua da ebaluatzeko orduan».