Amable Arias, Nestor Basterretxea, Eduardo Chillida, Remigio Mendiburu, Jorge Oteiza, Rafael Ruiz Balerdi, Jose Antonio Sistiaga eta Jose Luis Zumeta. Denek bat egin zuten Gaur taldearen sorreran, 1965eko amaiera aldean. Dagoeneko 50 urte baino gehiago igaro direla, ‘GAUR Taldea. Arte eta eraikuntza kolektiboa, 1965-67 argitalpenak’, aurkeztu dute ostiral honetan Donostian.

Bertan izan dira Juan Pablo Huercanos, Jorge Oteiza Museo Fundazioko zuzendariordea eta argitalpenaren egilea; Jose Antonio Sistiaga, artista eta Gaur Taldearen sortzaileetakoa; eta Javier Balda, artista eta galerista.

Zergatik liburu bat? Gaur taldearen 50. urteurrenaren inguruan, hainbat proiektu egin dira taldera hurbiltzeko, eta berrikuspen garrantzitsuak eta aurrekariak egin dira. Baina, Huercanosen arabera, asmoa ez zen landutako esparru horretan hausnartzea, proiektuaren ideia aztertzea baizik, arte garaikidea bere garaiko berpizte sozial eta kolektiboan kokatu nahi zuen proiektu gisa.

Gainera, Huercanosen ustez, Gaur taldeak «artistaren esanahia zabaltzen» du, objektu artistikoen egile soila den artista baten ideia hori krisian jarriz, eta gizartea eta kultura eraikitzeko prozesuetan eragile aktibo gisa duen papera aldarrikatzen du.

Hori guztia nahikoa ez balitz, Huercanosek lanak inoiz argitaratu gabeko material ugari jasotzen duela zehaztu du: bertan jasotzen dira bai inoiz argitaratu gabeko material ugari bai Gaur taldeak 1966ko apirilaren 28an Barandiaran galerian egin zuen erakusketaren inaugurazioan zehar Arturo Delgado eta Paco Mari argazkilariek egin zituzten bi erreportaje osoak.

Talde ekintzarako deialdia

1966an gaude, frankismoan, Huercanosek gogora ekarri duenez, status quo batean, non arte garaikideak ez zuen adierazpen-espaziorik, eta artista fenomeno indibidual gisa azaltzen zen,  sorkuntza-praxiak gizartean esku hartzeko gaitasun gutxi zuen esparru batean. «Modernitatearen idearioan parte hartu zuen eta Bigarren Errepublikan ere oso aktibo egon zen agente mobilizatzaile baten iruditeria hilda zegoen», azaldu du.

Gaur taldean, beraz, talde-ekintzarako deialdia egiten da, proiektu kolektiboaren ideia aldarrikatzen da. «Ekintza osorako deia da, eta artista agertzen ez den edozein ekarpen sozial osatu gabe dagoela adierazten du», azpimarratu du. Horrela, Gaur taldearen manifestuak errealitate bat eraiki nahi duenaren logikari erantzuten dio Huercanosen esanetan; izan ere, «nominalizazioa ekintzaren aurreko fasea da, eta manifestuak aipatzen duen herrialde hori ia ez zen existitzen, une horretan sortzen ari zen errealitate batera igortzen du».

Arrakastaz edo porrotaz haratago, Huercanosentzat praktika artistikoak arazo gisa duen garrantzia ekarri zuen, eta, beraz, uste du zaila dela haren presentzia soluzio gisa aztertzea, baizik eta erantzun bila jarrera berriak hartzera behartzen duen gatazka bat bateratzea.

Irakaspenik utzi ote digun galdetuta, Oteiza museoaren zuzendariordeak azaldu du Gaur «bere garaiari erantzuten» diola, baina, agian, gaur egun ere alternatibak sortzea aukera bat delaren ekarpena utzi digu. «Errekonozimendu kolektiboko espazio bat, hori izan zen egin zuen ekarpena», gaineratu du.

Bizitza baten «porrota»

Proiektu kolektiboaren ideiari eutsiz, Javier Baldak azaldu du Gaur euskal eskola hori guztia garatzeko puntu gorenera zihoala, baina, Oteizaren hitzetan, porrot egin zuen Iruñean: «Bere bizitza osoan deitoratu zuen porrota izan zen».

Baina Baldak zehaztu du euskal eskolak Iruñean izan zuen porrot handia ez zegoela soilik artisten borondatearen eta Barandiaranen babesaren mende, baizik eta aldaketarako joera ez zuten estamentu politikoak ere ukitu behar zirela.

Mugimendu hori, azkenean, abangoardiako talde batean Nafarroako artistak biltzeko saiakera bat izan zen, Gipuzkoako Gaur, Bizkaiko Emen eta Arabako Orain taldeen antzera. Nafarroan, talde honek Danok izena eramango zuen.

Zentzu horretan, Baldak azaldu du herrialdeetako artista guztiak bilduko zituen erakusketa handi batekin Iruñean amaitu behar zela talde horren aurkezpena. Ezberdintasun eta desadostasun artistiko eta ideologikoek ez zuten proiektu hura amaitu, eta, hala eta guztiz ere, aktibismo kulturalaren sentsibilitate berria ezarri zen.

Hala ere, Jorge Oteizarentzat, gaineratu du Baldak, aukera galdu bat izan zen Iruñean bere proiektu pedagogiko batzuk ezartzeko, hala nola euskal arte unibertsitatea, bere sorkuntzarako Nafarroako politika eta kultura arduradunekin bilera ugari egin ondoren.

«Iruñean egitura anitza dago eta garatzeko aukera bat ikusten dute. Oteizak denak arrastatzen ditu, baina artista batzuek ez dakite jarraitzen eta eztandak gertatzen dira. Mugimendu handi horrek porrot egiten du Iruñean... diputatuek baztertu egiten dute suposatzen duen aurrekontuagatik eta euskal nazionalismoaren jarrera politiko gisa ikusten zelako», nabarmendu du.

Euskal unibertsitate herrikoiaren ideia arte garaikideko eta ikerketa artistikoetako eskola batean laburbildu zela nabarmendu du.

Sorrera

Ekitaldia jatorria arakatuz amaitu da eta, beraz, Jose Antonio Sistiaga izan da hitza hartu duen azkena. Gogoratu duenez, 1965eko udan Donostiako Atrakzio eta Turismo Zentroak urtero antolatzen zuen euskal pintura lehiaketa bat, non «arte figuratiboa zen nagusi».

Orduan, erakusketa paralelo bat antolatzea bururatu zitzaion, arte ez figuratiboari eskainia, eta bertan udalean parte hartuko ez zuten sortzaileek parte hartuko zuten. «Lehen zerrenda bat egin genuen Amable Arias, Oteiza, Basterretxea, Zumeta, Mendiburu eta hirurekin. Eduado Chillidari bat egiteko proposamena egitera joan ginenean, berak baietz esan zuen, baina baldintza batekin: Rafa Ruiz Balerdi ere egotea. Baina Balerdi lehiaketan izena emanda zegoen. Azkenean, hilabete batzuk atzeratu genuen gure erakusketa kolektiboa».

«Barandiaranen agerpena probidentziala izan zen. Gustatu zitzaion gure ideia eta areto bat utzi zigun Donostian. Aurrerago, polizia astero etortzen zela jakin nuen, eta hori guztia itxiko zutela esaten zuen», azaldu du.

Gaur 1966an erakusketa eta manifestu batekin aurkeztu ziren Barandiaran galerian. Ibilbide laburra duen arren, galeria hau Euskal Herriko artearen eta kulturaren berrikuntzan oso garrantzitsua izan zela azaldu dute: Gupo Gaur elkartearen egoitza izan zen, baita Ez Dok Amairu, Argia eta Jarrai kolektiboena ere.