Arrats elkarteko Aukera zerbitzuak Irun eta inguruetako prostituzioari buruzko azterlana egin du Irungo Udaleko Berdintasun Arloak eskatuta. Udalaren helburua prostituten kezkak eta beharrak ezagutzea da, zuzenean beraiei galdetuta, egoeraren erradiografia bat egiteko eta Udaletik pertsona horien ongizatea hobetzeko har daitezkeen neurriak erabakitzeko.

Ikerlana luzea eta sakona da. 174 orrialde ditu guztira eta Irungo kasua aztertzeko egina dagoen arren, prostituzioaren errealitate orokorra hobeto ezagutzeko hainbat gako biltzen ditu: prostituzioaren historia, hura baldintzatzen duen legeria, hainbat herrialdetako egoera... Irungoak izan daitezkeen elementu konkretu batzuk kenduta -espainiar eta frantziar Estatuen arteko mugan egotea, adibidez-, txostenak erakusten duen errealitatea Euskal Herriko beste hiri eta herri batzuetan aplikatu daiteke.

Irunen aspalditik lanean ari den Aukera programak 102 prostitutaren iritziak bildu ditu, horretarako propio sortutako zazpi orriko galdetegi baten bitartez. Helburua datu kuantitatiboak biltzea zen, baina baita kualitatiboak ere, hainbat gairen inguruan iritziak eskatuz eta sentitzen dituzten kezka eta beharrez modu irekian galdetuz.

Zenbaki adierazgarriak

Datu kuantitatiboei dagokienez, aipatu behar da galdeketan parte hartu duten pertsonen %91 emakumezko zisgeneroak direla, %7 emakumezko transak eta %2 gizonezkoak. Eta adinari erreparatuta, deigarria da %67k 31 urte baino gehiago dituela; alegia ez direla pentsa litekeen bezain gazteak. Elkarrizketatutako hiru pertsonak 66 urte baino gehiago dituzte.

Jatorriari dagokionez, %96 “atzerritarrak” dira. Zehazki, %81 Latinoamerikan jaioa da, %13,7 “Ekialdeko herrialdeetatik” dator, %3,9 “Mendebaldeko Europakoa” da eta %1, afrikarra. Eta prostituzioa Irunen edo Irun inguruetan egiten duten arren, bizilekua ez dute bertan askok. Galdeketan parte hartu duten 102 pertsonetatik 29 bizi dira Irunen, 13 Donostian eta 12 Gipuzkoako beste herri batzuetan; 9 Nafarroan bizi dira eta 7, Bizkaian. Baina, adibidez, 26k Estatuko beste lurralde batzuetan dute bizitokia. 65 pertsona, gehienak, alokairuan bizi dira; 17 “plaza” bat betetzen ari dira - prostituitzen diren lekuan bizi dira, alegia- klub edo pisu batean, eta 10 lagun/senideren baten etxean daude.

Jatorriarekin lotuta, kontuan hartu behar da elkarrizketatutako pertsonen %10ak soilik duela espainiar nazionalitatea; %62k adierazi du espainiar nazionalitatea ez izan arren “egoera erregularrean” dagoela, %11k turista-bisarekin dagoela, eta %17k onartu du “egoera irregularrean” dagoela. Gainera, pertsona guztiek, %100ak, adierazi dute senideren bat dutela beren kargura, izan seme-alabaren bat edo beste ahaideren bat; kasu gehien-gehienetan, jatorrizko herrialdean.

Prostituzio espazioari dagokionez, %4k bakarrik jardun izan du kalean. Aldiz, gehien erabilitako eremua klubak dira -%50ak erabiltzen du edo erabili izan du espazio hori-. Pisuen kasuan portzentajea %33koa da, eta %13k egiten ditu edo egin izan ditu irteerak.

Osasun arloan, 36 pertsonak adierazi dute nahasmendu psikologikoren bat izan dutela prostituzioan jardun duten bitartean (estresa, antsietatea, depresioa...); 31 pertsonak aipatu dute gaixotasunen bat hartu dutela noizbait (COVID-19a, gripea...); 17 pertsonak istripuren bat izan dutela (erorikoak, kolpeak...) eta 13 pertsonak adierazi dute alkoholaren eta/edo drogen kontsumoarekin arazoak izan dituztela edo dituztela. Bestalde, 21ek adierazi dute osasun-baliabideak eskuratzeko zailtasunak izan dituztela.

Bestelako zailtasunen artean, senideak ardurapean izatea (61) eta alokairu bat lortzea (38) dira gehien aipatzen direnak, eta laguntza eskatzerakoan instituzioak ekiditea ere bai: 30 pertsonak esan dute ez diotela laguntzarik eskatu inori eta 24k lankideei bakarrik. Prostituzioan jarduteagatik epaitua izatea da kezka nagusietako bat, %53rena zehazki, nahiz eta kopuru horri bere jarduna ezkutuan gordetzen duen %21 gehitu behar zaion.

Espainiar Estatuan etor daitezkeen lege aldaketei buruz galdetuta, prostituzioa debekatzeko bidean, %78k erantzun du jakinaren gainean dagoela, eta %91k aldaketa horren kontra dagoela -%6 prostituzioa debekatzearen alde agertu da-. Are gehiago, %83 agertu da zergak ordaintzearen alde eta %11k bakarrik adierazi du ez duela gizarte segurantzan kotizatu nahi. %49k esan du ez duela prostituzioa uzteko asmorik.

Egoera zail baten deskribapena

Ondorio kualitatiboei dagokienez, nabarmena da prostituzioan diharduten pertsonen zaurgarritasuna oso lotuta dagoela beraien egoera legala erregularizatzeko dituzten arazoekin. Azterlanean parte hartu duten pertsonen %22k ezin izan du hemen erroldatzea lortu, eta erroldatu gabe ezinezkoa da Lanbiden izena ematea, prestakuntza-ikastaroak egitea, larrialdi laguntzarik eskatzea, etxebizitza publikoetarako aukera izatea edota banketxean kontu bat irekitzea, besteak beste.

Aipatutako %22 horrek legalki ezinezkoa du, baina beste askok ere, legalki eskubidea izan arren, mota guztietako oztopoak aurkitzen dituzte oinarrizko beharrizanak betetzeko. Diotenez, prostituzioa ogibide bezala aipatzea nahikoa da banketxean kontu bat irekitzeko sekulako trabak jartzeko, gizarte-langileen aldetik arreta ez oso bidezkoak jasotzeko edota etxebizitza bat alokatzerakoan ezezko borobilak jasotzeko.

Egoera horretan, beste bide batzuk erabili ohi dituzte etxebizitza bat alokatzeko. Ohikoena lagun edo ezagunen baten bitartez egitea izaten da, baina formula horrek askotan botere-abusuak eragiten dituela ikusi du Arrats elkarteak. Mesedearen truke sexu-harremanak eskatzen direlako, adibidez, edota, alokairu kontraturik gabe daudenez, edozein momentutan kanporatuak izan daitezkeelako.

Osasunaren arloan ere gabezia handiak dituzte. Askok osasun sistema publikoa ekidin eta automedikazioa erabiltzen dute. Mediku-kontrolik gabeko farmakoen kontsumoa, merkatu beltzean erosketak... Eta fisikoa bezain garrantzitsua den osasun mentala ere kezkagarria da, ikerketan “estresatzaileen multzoa” deitutako faktoreen zerrenda oso luzea delako: migratzaile izatea, hizkuntza arazoak, atzerritartasun kontrolaren beldurra, bakardadea, familia-kargak, harrera-herrialdeko burokrazia, estigma eta haren erruz bizitza paraleloa eraikitzeko joera, gaixotasunak harrapatzeko beldurra, atseden eta elikadura ohitura txarrak, sufritutako indarkeria fisikoa edo hitz bidezkoa, itxura fisikoari buruzko kezka, lan-eskubiderik eza...

Jarduera eremu bakoitzak, gainera, bere arazo konkretuak sortzen ditu, indarkeria orokorraz gain. Pisuetan jarduten dutenek prostituten arteko borroka eta liskarrak aipatzen dituzte, adibidez. Kluben kasuan, jardunaldi luzeak edota alterne sistemak bultzatzen duen alkohol kontsumoa -desagertzeko bidean dagoen arren-. Eta bada bietan errepikatzen denik ere: plaza-sistemak bultzatzen duen etengabeko mugikortasunak berarekin dakarren errotzeko zailtasuna, adibidez.

Proposatutako neurriak

Datuak aztertuta, Arrats elkarteak pertsona hauen egoera hobetzeko hainbat proposamen egin ditu, aniztasunak irtenbide orokorrak asko zailtzen dituen arren.

Udalez gaindiko mailan, prostitutek «jasandako indarkeriei buruzko ikerketa espezifiko bat egitea» proposatu du, zaila baita neurri egokiak hartzea «errealitatea ezagutzen ez bada». Era berean, «prostituzioan jarduten duten pertsonen berariazko arazoak ikusaraztea» garrantzitsua dela uste dute, «sentsibilizazioa lortzeko eta diskriminazioak» saihesteko. «Gizartea sentsibilizatzeko kanpainak sustatzea» ere garrantzitsua da, «estigma murriztera bideratuak», eta gizarte-segurantza kotizazioa sustatzearen aldekoak dira, «prostituzioan aritu nahi dutenentzat lan-eskubideak bermatzeko».

Udal mailan, «prostituzioan jarduten duten pertsonek jasandako indarkerien urteko zenbaketa» egitea eskatu dute, eta protokolo bat egitea, kasu honetan Ertzaintzarekin eta Irungo Udaltzaingoarekin. Prostituzioan jarduten duten pertsonentzako «liburuxka» bat egitea ere aipatu dute, informazioa eskaintzeko.

Gizarte-zerbitzuekin koordinazioa hobetzea eta profesionalei prestakuntza ematea dira beste neurri batzuk, «estigma eta aurreiritziak murrizteko». Baita erroldatzeko aukera ez duten emakumeen errolda soziala bermatzea ere, «herrian errotzeko eta baliabide komunitarioak eta zerbitzuak eskuratzeko aukera ziurtatzeko».

 

«PROSTITUZIOAN JARDUTEN DUTEN PERTSONEI AUKERA EMAN NAHI GENIEN ASKATASUNEZ KONTATZEKO ZER ARAZO ETA KEZKA DITUZTEN»

Prostituzioa errealitate ezezaguna denez, ezkutuan egiten dena, horrelako ikerketa bat egin ahal izateko metodologia eta gakoak hobeto ezagutu nahi izan ditugu Sonia Vega eta Eli Padurarurekin, ikerketa aurrera eraman duten gizarte langileekin. Arrats elkarteak Donostian duen egoitzan elkartu gara beraiekin. Zail egiten zaie horren ikerketa luzea hitz gutxitan laburbiltzea, baina argi dute egindako lana gizarteratzea oso garrantzitsua dela.

Zer da Aukera programa? Zer lan egiten duzue?

SONIA VEGA: Prostituzioan jarduten duten pertsonei arreta eskaintzen dien zerbitzu bakarra da Gipuzkoa mailan, eta eskatzen den baldintza bakarra horixe da: prostituzioan jardutea edo noizbait jardun izana. Ez da edozein pertsonarentzat irekitako zerbitzu bat, bereziki prostituzioan dihardutenentzakoa da. Berdin du egoera irregularrean zauden, edo bizilekua non daukazun.

Gure lana bi zatitan bana daiteke. Alde batetik, sentsibilizazio sozialaren alderdia dago. Eta, bestetik, kolektiboarekin egindako lan zuzena. Hor ere lan egiteko bi modu ditugu: bata, bulegoan egiten duguna eta bestea, landa-lana. Pertsona horiek dauden lan espazioetara joaten gara: klubetara, pisuetara eta, Irunen kasuan, Behobia ingurura, bertan jarduten dutelako zenbait emakumek prostituzioan.

Eta zehazki zer egiten dugu beraiekin? Alde batetik zer arazo dituzten entzun. Hemen espazio bat dute non ez diren epaituak izango. Errespetatu egiten da lan sexuala. Bestalde, material prebentiboa banatzen dugu: preserbatibo maskulinoak, femeninoak eta gel lubrifikatzaileak. STI kontsultetara (Sexu Transmisiozko Infekzioak) ere laguntzen diegu, nahi badute.

Eta beste hainbat gauza: errolda lortzen laguntzen diegu, NAN-a edo pasaportea berritzen, Lanbiderekin harremanetan jartzen, Alaitz lankidea abokatua da eta aholkularitza ematen du...

Eta esperientzia zabala duzuenez, Irungo Udalak ikerketa bat eskatu zizueten herriko prostituzioaren egoera hobeto ezagutzeko. Nola heldu zenioten erronka horri?

S.V: Gizartean ezkutatuak izaten diren pertsonak dira, eta ikerlan honetan saiatu gara beraiek izan zitezela ikerketa nolabait bideratuko zutenak. Guk galdetegi batzuk prestatu genituen, baina beraiei ere aukera eman nahi genien askatasunez kontatzeko zer arazo eta kezka dituzten.

ELI PADURARU: Kontuan izan behar da ikerlanak bat egin zuela Madrilen aurrera atera nahi diren lege aldaketei buruzko informazioekin. Eta sentitzen zuten inork ez ziola haien iritziari jaramon egiten, inork ez zuela haien ahotsa kontuan hartzen. Beraz, horretarako aukera bat ere izan zen.

Azkenean 102 pertsonak hartu dute parte. Haiengana hurbildu zinetenean, nolako harrera izan zenuten?

S.V: Elik aipatu duena garrantzitsua izan zen. Maiatzean hasi ginen komunikabideetan entzuten zigor kodean aldaketak egin nahi zituztela, proxenetismotzat hartuko zirela klubak edo pisuak bezalako lan espazioak. Horregatik emakume askok parte hartu nahi izan zuten beraien iritzia emateko. Ziur asko, ikerketa beste une batean egin izan bagenu, zalantza gehiago izango zituzten parte hartzeko. Ez baita batere erraza 102 pertsonak baiezkoa eman eta beren lanari buruzko galderak erantzutea.

Datu kuantitatiboen atalean erradiografia nahiko argia da: gehiengo ia erabatekoa emakume zisgeneroak dira, migranteak eta ardurapean seme-alabak edo beste senideren bat dituztenak.

S.V: Eguneroko lanean beraiekin zabiltzanean ikusten duzuna errepikatu da. Baina egia da datu moduan jasotzeak ere balioa duela.

E.P: Profila jasotzen dugu gizarteak ere ikus dezan zertaz ari garen. Adibidez, norbaitek pentsa dezake prostituta guztiak 20 urteko neska gazteak direla, eta ikerketan argi ikusten da ez dela horrela. Gehienbat pertsona helduak dira, "karga" familiarrak dituztenak... eta hori egunerokotasunean ikusten dugu. Nabarmendu litekeen beste datu bat da galdetutakoen erdiak prostituzioan jarraituko lukeela debekatuko balitz ere.

S.V: Badago gai bat, aipatu behar dena eta ikerketan agertzen ez dena. Aukera zerbitzuak ez ditu prostituzioan dabiltzan pertsona guzti-guztiak artatzen. Badira kasuak guregana iristen ez direnak. Izan liteke bertan jaiotako emakumeen kasua, segur aski egiten dutena ezagutzera emateko asmorik ez dutenak. Alde horretatik onartu behar dugu ikerketa honen muga. Klubez ari bagara, Gipuzkoako klub guztietan sartzen gara, eta hor argazkia osoagoa da.

Azterketa kualitatiboan argi geratzen da arazo eta oztopo asko migrazioaren errealitatearekin lotuta daudela.

S.V: Lehenik aipatu behar da migrazio fenomenoa femeninoa dela, eta, lehen esan bezala, migrazio hori "karga" familiarrekin lotuta ematen dela; batez ere, Latinoamerikatik datozenen kasuan. Berdin zait mendekotasunen bat duten pertsonak zaintzeko den edo prostituzioan jarduteko, baina dirua lortu eta etxekoei bidaltzeko asmoz beren herria utzi eta atzerrira doazen emakumeak dira. Europara iristen direnean konturatzen dira turista bisa amaitzen denean egoera irregularrean daudela, eta ezin dutela hori konpondu. Ez delako erraza. Europa kontinente-gotorleku bilakatu da migranteentzat. Eta zenbait kasutan ikusten duten irteera bakarra prostituzioa da.

E.P: Erroldatuta egotearen garrantzia ez dute ezagutzen emakume askok. Ez dakizu zuretzat berria den herrialde bateko erakundeek nola funtzionatzen duten, nora jo paperak egiteko... Atzerritar Nortasun Zenbakia (NIE) bi urtero berritu behar da, baina Udalak ez zaitu horretaz ohartaraziko...

Ikerketan askotan aipatzen duzue «estigma» kontzeptua, eta zer eragin duen laguntza eskatzeko ere.

S.V: Askotan ez gara kontziente zer nolako pisua duen estigma edo motxila horrek, eta pertsona gehienek prostituzioan dihardutela ezkutatu egiten dute baztertuak edo kriminalizatuak izateko beldurragatik. Gizarte langileari ere askotan ez diote onartu nahi izaten prostituzioan jarduten direnik, agian hor hasiko direlako susmoak eta galderak.

E.P: Bada esaldi bat argigarria iruditzen zaidana. Estigma hori kentzen badiozu, geratzen zaizuna da bizirik iraun nahian dabilen emakume bat. Ahal duena egiten du bizirik jarraitzeko eta etxekoei jaten emateko. Motxila kentzen lagundu behar diegu.

Pertsona horiekin harremana duten eragileentzat formakuntza eskatzen duzue. Polizia, gizarte langileak...

S.V: Eta oro har ere bai. Aipatzen dugun beste adibidea banketxeetakoa da. Banketxe batean kontua ireki nahi duzu, diru sarrera batzuk dituzulako, baina ez daukazu nominarik, eta denak arazoak dira. Berdin etxe bat alokatzeko. Ez zara soldatapeko langilea, ezta autonomoa ere, baina badituzu diru sarrerak, eta ez duzu deliturik egin hori lortzeko, ezta gutxiago ere.

E.P: Edo harreman sozial arruntak ere zailtzen dira. Pertsona bat ezagutzen dugunean bigarren edo hirugarren galdera horixe izaten da: «Zertan egiten duzu lan?». Eta aipatu dugun motxila horrekin bizitza paralelo bat eraikitzen hasten zara, horrelakoetatik ihes egiteko. Epaitua edo baztertua izateko beldurra hor dago beti.

Amaieran neurri batzuk proposatzen dituzue. Horietako bat Donostian jada erabiltzen den errolda sozialarena da. Zer da zehazki?

S.V: Prostituzioan jarduten duten pertsonen ezaugarrietako bat izaten da askotan lan egiten duten espazioan bertan bizi direla. Kluben kasuan, adibidez, klub horretan egiten dute lan eta bertan bizi dira. Baina erroldatzerakoan bizileku bezala ez dizute onartzen kluba. Etxebizitza baten jabe izan behar duzu edo alokairu kontratu bat izan, pisu edo gela batena. Hori ez daukatenez, ezin dute frogatu herri horretan bizi direla. Errolda sozialaren kasuan, Aukera zerbitzuak idatzi bat prestatzen du, egiaztatuz pertsona hori ezagutzen dugula eta udalari eskatuz mesedez errolda soziala egiteko. Idatzi hori jasotakoan, udalak pertsona hori erroldatu egiten du bizileku bezala udal eraikinen bat jarrita. Donostian, adibidez, udal aterpetxea.

E.P: Une horretan onartzen zaizkizu herritar izaera eta berarekin dakartzan eskubideak. Erroldatu arte ez daukazu ez Osakidetza, ez Lanbide, ez Mugi... Pertsona askori ukatzen zaizkien eskubideak.

Martxoaren 8a igaro berri da, eta feminismoan existitzen da prostituzioa arautzearen aldekoen eta abolizionismoaren aldekoen arteko eztabaida. Zuen esperientziatik, nola ikusten duzue eztabaida hori?

S.V: Nik uste dut feminismoak inklusiboa izan behar duela, eta emakume guztiak onartu behar dituela, haien ezaugarriekin. Pertsona bakoitza bakarra da, berezia, eta guztiok balio bera daukagu. Eta askotan kosta egiten zaigu hori onartzea. Ez zaie prostituzioan jarduten dutenei bakarrik gertatzen; emakume transexualei ere pasatu zaie duela gutxi, badaudelako zenbait feminista emakumetzat hartzen ez dituztenak. Tristea iruditzen zait emakume guztiok batzeko jaio zen feminismoan orain "gu bai baina zuek ez" bat ikustea.