Ez nion esan eta Ariane Kamiok idazle altzatarrari egunkari honetan idatzitako omenaldi ederra pasatu zidanean, zalantza piztu zitzaidan. Ez nion esan, lotsaz edo, eta atzo gauean haren inguruan esandakoak irakurritakoan, lerrook zirriborratzen hasi nintzen. Zalantza egin dut egunkariari argitaratzeko eskatu edo ez, baina haren gainekoak berriz irakurritakoan, beraren esku utzi dut.

Anjel Lertxundik orrialdeotan lagun miresgarri batez hitz egin zuen. Lagun miresgarri bat deskribitu zuen Koldo Izagirrek bere poeman. Pertsona gogoratu zitzaion Juan Luis Zabalari ‘Berrian’ idatzi zuen artikuluan: «Joan Mari ezagutzea Joan Mari maitatzea zen (...) haren umore zabalak alaitu eta bizipoztuko zizkizun, ukendu goxo baten antzera, barruko zokondorik minduenak». Pertsonaz idatzi zuen Xabier Mendigurenek ere egunkari berean: «Atsegina, bihotz onekoa, adeitsua, alaia», eta ukendu izaera aipatu zuen hark ere: «Besteentzat beti ahalegindu zen ukendu gozo bat izaten». Hala izan dira niretzat Joan Mari Irigoien, goian aipatutakoak eta beste hainbat.

Nik ez nuen ezagutzen, ordea. Eta ez nion kontatu. Zer pentsatuko zuen? Txorakeria bat irudituko zitzaion? Beharbada estutasunean jarriko nuela pentsatu nuen. Baina fio naiz haren lagunek esandakoez eta esan behar niola uste dut. Ez da beste munduko kontua. Edo bai, beste mundu bateko kontua da. Kartzela urrun batean egun batetik bestera ‘Babilonia’ irakurri nuenekoa.

Zelda zabaldu eta eskolara jaisteko esan zidaten, maisuak nirekin hitz egin behar zuela. Fakultateko irakasleren edo ikasleren baten apunteak emateko deitu zidan, artean EHUn matrikulatzea posible baitzen, baita hilabete bat edo biren buruan euskarazko apunteak jasotzea ere. Maisuari laguntzen zion presoa Circulo de Lectores klubeko bazkide zen eta bi liburu jaso berri zituen eskuan, haietako bat euskaraz. «Gustura irakurriko nuke, baina ezin dut. Nahi al duzu?». Nik banuen liburu haren berri, gaur egun existitzen ez omen diren bi egunkarik jakinarazita, eta seguruenik eskatuta neukan etxera, edo lagunen bati.

Gau iluna zen, kristalaz bestaldean ilargia ikusten nuen, beti leku berean, eta irakurtzen jarraitu nuen harik eta, ordu txikitan, zeldako argia itzali zuten arte

Zeldara iritsi eta zabaldu nuen. Bazkaria ekarri zidatenean ere ez nion gainetik begirik kendu, hiru patio orduen ostean arratsalde osoa eman nuen irakurtzen, eta hala segitu nuen afaldu bitartean eta ilundu ostean ere. Gau iluna zen, kristalaz bestaldean ilargia ikusten nuen, beti leku berean, eta irakurtzen jarraitu nuen harik eta, ordu txikitan, zeldako argia itzali zuten arte. Normalean preso bakoitzak itzaltzen zuen nahi zuenean, baina batzuetan, gure hobe beharrez nonbait, kanpotik itzaltzen zuten. Ilunpean, leihora begiratu eta konturatu nintzen ilargi mugiezin hura zeldako bonbillaren isla izan zela. Eta oheratu nintzen, hiruretan edo lauretan edo bostetan.

Baina liburu haren azal hegaleko irribarrea ez zuten itzali, eta goizeko zortzietan sirena hotsak jo eta kartzeleroek kontaketa egin zutenean, ez ziren konturatu ni ez nengoela zeldan, Babiloniara joana bainintzen orduko.

Hurrengo egun horretan amaitu nuen eleberria. Hura betekada. Betetasuna. Horixe esan nahi nion. «Holakoxe eleberria idatzi nahi nuke nik». Hor nonbait, paper zaharren artean egongo den zirriborro baterako baliatu nuen Miserikordi Etxeko zuloa. Eta eleberririk ez baina zortzi bat urte geroago argitara eman zuten poema baterako ideia etorri zitzaidan burura.

Guztiz da belztu
inguru goibela,
ezabatu guztiz
kristalaz bestalde zabaleko irria.

Zeldako argiarekin batera
ilargia itzali dute.

Ez nion kontatu. Eta esan behar nion eskerrik asko.