Bere tamainak eskatzen duen puntada ñimiñoa duen mural bati josiko zaizkion eta sare batek elkartuko dituen oihalezko panpinak izango dira, Uruguaiko estatu-kolpearen 50. urteurrenean, herrialdeko ehuleek zorigaiztoko egun horien oroitzapenari eusteko formetako bat.

Haurren elkartasuna irudikatzen dute eskuz jositako pieza horiek. Aldi berean, zuzendu egin nahi dituzte preso politikoek sufritu zutena; izan ere, beren senideentzat egiten zituzten opariak apurtu edo botatzen zituzten funtzionarioek.

Mercedes Perlasen mahaia, Txileko ehuleek parte hartzen duten ekimenaren alde uruguaitarra koordinatzen duena, landutako oihalez beteta dago. Badira emakumeak ahoa indarrez itxita, baina baita barrote artean ere, erbestea irudikatzen duten itsasontzien eta herrialdetik ihes egiteak eragiten zituen malkoen ondoan.

Memoriaren Museoaren deialdi irekiari 30 emakume batu zitzaizkion; parte-hartzaile gehienek ez zekiten aldez aurretik josten, eta, beraz, jarduerak hiru erronka izan zituen: espazioa sortzea, emakumeak beren memoriak kontatzera ausartzea eta, azkenik, pieza bakoitza eskuz jostea.

«Uste dut guk dugun zeregina iruditik kontatzea dela. Historia behin eta berriz kontatzea eta mahai gainean jartzea, belaunaldi gazteei transmititzen saiatzea (...); nire ustez, hori da zeregina, kontakizuna bizirik mantentzeko ahaleginetan jarraitzea», nabarmendu du Perlasek.

Era berean, murala amaitutakoan, Txileko bere erdiarekin bat egingo duela azaldu du, eta azken emaitzak bost metroko luzera eta metro eta erdiko zabalera izango duela gutxi gorabehera, eta hori ere erabiliko dutela txiletarrek manifestazioetan protesta egiteko.

‘Al botón, Chim Pum Fuera’

1985ean, Uruguaiko demokrazia itzuli zen urtean, ‘Canciones para no dormir la siesta’ haur musika taldeak ‘Al botón, Chim Pum Fuera’ atera zuen, eta arrakasta handia lortu zuen mutilen artean, erritmoa gogoraerrazagatik ez ezik, diktadura-erregimenari egindako kritikagatik ere.

«Salto egiten ez duena botoi bat da», dio abestiak. ‘Botoia’ Hego Amerikako polizia eta militarrak izendatzeko erabiltzen zen hitza da. Esaldi hori Cabildoko kartzelan –1968 eta 1977 bitartean atxilotze-zentro gisa funtzionatu zuena– jaiotako emakume batek brodatzeko asmoa du, musika-taldeari keinu eginez.

Gurasoak preso zituztenei ez ezik, beste batzuei ere eragin zien: hamabi urtez diktadura eguneroko bizitzako bazter guztietan sartu zen, eta belaunaldi baten haurtzaroa markatu zuen.

Helduen aitzakiak kostaldera ez joateko, gorpuak agertzen zirelako, militarren arreta erakar zezaketen gaiez ez hitz egiteko agindua eta debekatutako musika-diskoak dira muralaren Uruguaiko zatian agertzen diren beste elementu batzuk.

Perlas 70. urtean jaio zen, kolpea baino hiru urte lehenago. Aita preso politikoa izan zuen eta familia Buenos Airesera erbesteratu zen 1975ean. «Urterik gogorrenak han eman genituen», dio. Argentinan «oso bakarrik» bazeuden ere, Uruguaira itzultzea ere ez zen erraza izan.

«Urtero eskola desberdin batera joaten nintzen, lizeoan ere berdin, Minasen (ekialdean) hasi eta Salto-n (ipar-mendebaldean) amaitu nuen. Leku finko batean ez egotea, leku batetik bestera ibiltzea, hori gogorra izan zen. Baita nire aitak eta amak bizi izan zutena jakitea... Oso gazte hil ziren, tristura zela eta», azpimarratu du.

Perlasen mahaian dagoen pieza gris bakarra uniforme txiki bat da, bularrean 020 brodatu dituena. Artistak kontu handiz mugitzen du, josturak indartu behar baititu muralaren gainean jartzeko. «Pieza hau bere senarra izandakoaren uniformea birsortu zuen emakume batena da. 020a bere preso-zenbakia zen», dio.