Dispertsioa bukatu zen eta gerturatzearekin batera preso gehienen egoerak nabarmen egin du hobera: baimenak lortzen hasi dira, gradu progresioren bat edo beste ere izan da... Baina ez da guztien kasua. Badaude 50 bat euskal preso ehuna urtetako kondenak dituztenak eta orain etxetik gertu badaude ere, salbuespen legeriaren ondorioz litekeena da hiru hamarkada gehiago ere eman behar izatea kartzelan.

Egoera horretan dauden presoak dira Joanes Larretxea hernaniarra eta Manex Castro villabonarra. 2009an atxilotu zituzten, beraz, 14 urte daramatzate gatibu. Biek ala biek oso kondena luzeak dauzkate eta 2008an ezarritako araudiaren arabera, 2049ra arte ez lirateke aske geratuko. Larretxearen kasuan, frantziar Estatuan betetako kartzelaldia kontuan hartzen ez badiote, gehiago luzatuko litzateke.

Sarek deitutako mobilizazioa hasi aurretik elkarrizketatu ditu NAIZek Larretxearen aita, Rafael Larretxea, eta Castroren bikotea, Etzozi Elgezabal.

2009an atxilotu zituzten Joanes eta Manex. Azkenetakoak izan baziren ere, jada hamalau urte daramatzate kartzelan. Nola egiten diozue aurre?

Rafael Larretxea: 2009an atxilotu zutenean Fleuryn egon zen eta bertan preso zeudenek 5 edo 10 urte zeramatzaten. Asko iruditzen zitzaizkigun eta uste genuen ordutik hamar urte igarotzerako gauzak aldatuko zirela, ez ginela iritsiko. Bada, bete dituzte 14 urte eta ez dirudi berehala bukatuko denik.

Etzozi Elgezabal: Hasieran ez duzu pentsatzen horrenbeste urte izango direla, nahiz eta zigorra itzelezkoa daukan. Beti pentsatzen duzu nolabait konponduko dela, baina igaro dira ia 15 urte dagoeneko, eta nabaritzen da asko direla.

Eta haiek, nola daude?

R.L.: Bera ondo dago, esaera zaharrak dioen bezala, «txarra kenduta, ondo». Azken batean, kartzelan daude, lau paretaren artean eta dena mugatuta daukate. Hala ere, egia da Martutenen dagoela eta ikusita nola pasatu duen Fleuryn eta Herreran, besteak beste, orain ondo dago. Taldea osatu dute, kartzela txikia da zaharra den arren eta haien artean ondo moldatzen dira. Baina barruan daude.

E.E.: Gaur egun Zaballako espetxean dago eta bere bizitza zeharo aldatu da. Puerton pila bat urte eman zituen, lehen graduan eta aktibitaterik gabe, oso egoera gogorrean. Zaballan badauka jarduerak egiteko aukera eta kideak ere badauzka. Gainera, guk horrenbeste kilometro egin behar ez ditugula jakiteak lasaitzen du. Lehen baino askoz hobeto dago, baina kartzelan jarraitzen du.

Haiek atxilotu baino urtebete lehenago ezarri zuten kartzelaldiak 40 urtera arte luzatzeko irizpidea. Hori aldatuko ez balute, 2049ra arte luzatu liteke haien espetxealdia, baita gehiago ere frantziar Estatuan betetakoa kontuan hartzen ez bazaie. Erokeria al da?

R.L.: Argi eta garbi ikusten da lege horiek zergatik jarri zituzten Aznarrek, lehendabizi, eta Rajoyk, gero. Mendekua eta gorrotoa dute oinarrian. Gero badago presio politikoa ere, eskura baza bat izan nahi dute.

E.E.: De facto, bizi arteko zigorra da. Azken finean, 40 urteko kartzela zigorra hori da. Lege hori ezarri zenean egoera oso bestelakoa zen, ETA jardunean baitzegoen. Egoera zeharo aldatu da eta bada garaia aldaketa bat emateko. Zigor horiek ez zuten zentzurik orduan eta are gutxiago gaur egun. Non geratzen da saltzen duten ‘bergizarteratze’ hori 40 urteko kartzela zigor batekin?

R.L.: Aznarren agintaldian ezarri zuten 7/2003 lege hori ikusi behar da zein testuinguru sozial eta politikotan sortu zen. Igaro dira 20 urte ordutik, baina badaude presio politiko eta juridikoak, baldintzatzen dituztenak epai guztiak.

Aita eta bikotekide bezala, nola egiten diozue aurre hipotesi horri?

R.L.: Burutik denetik pasatzen da. Ezin dugu ahaztu egoera zein den eta zer gertatu daitekeen. Urteak aurrera doaz, 14 daramatzate eta gelditzen zaiena. Gure bizitza, ordea, laburragoa da. Presente dagoen ideia bat da. Baina, badaukagu esperantza zirrikituren bat irekiko ote den. Itxaropena ez da inoiz galtzen, baina ez dugu zalantzarik gogorra eta zaila izango dela.

E.E.: Nik ez dut asko pentsatzen 40 urteko kondena daukala, nahiago dut egunean egunekoa bizi. Egia da mamu hori hor dagoela, gaur gaurkoz hori da daukana eta kontziente izan beharra dago. Esperantza daukat zerbait aldatuko dela, horrek mantentzen nau gogotsu.

Legediaren arabera, zigorraren laurdena betetakoan kalea zapaltzeko aukera izango lukete. Horren esperantzarik behintzat badaukazue?

R.L.: Dispertsioa bukatu denetik gauzak beste era batera ikusten dira, baina baimenak orain arte ez dizkiete inoiz gure seme-alabei aplikatu. Beraz, oso zail ikusten da aukera hori. Hala ere, lehen esan bezala, itxaropena ez da galdu behar. Ea nonbaitetik ateren bat edo zirrikituren bat irekitzen den.

E.E.: Gaur gaurkoz gure kasuan ez dago baimenetarako aukerarik. Izan ere, 78. artikulua dutelako aplikatuta. 2003ko lege horretatik datorren artikulua da eta dio kondenaren osotasuna kontuan hartuta kalkulatuko dela laurden hori, baimenetarako edo beste edozertarako. Beraz, 400 urteko kondena badaukazu, horren laurdena 100 urte dira, alegia, bete ezina da. Hor dago tranpa, artikulu hori aplikatzen bazaie ez dago baimenik lortzeko aukerarik, arinago beteko dute 40 urteko kondena. Artikulu hori zaintza penitentziarioko epaileak kendu dezake, espetxearen aldeko txostenekin eta abar. Baina, bitartean, ez dauka baimenik eskuratzeko inolako aukerarik.

Zer suposatuko luke zuentzat?

R.L.: Beste aurrerapauso bat litzateke. Ez da gauza bera kartzelan vis a visak izan arren, kalean ikustea... Horrek asko suposatuko luke. Itxaropena badaukagu, baina artikulu hori hor dago eta lege horrek dakarrena da bizi arteko zigorra. Gaur egun, Europan bertan toki gutxitan dago; zoritxarrez, hemen mantentzen dute. Ikusita Amnistia Legearekin gertatu dena, nolako erantzuna izan den, imajinatu genezake gure senideen kasuan horrelakorik planteatuz gero zer nolako erreakzioak piztuko liratekeen.

E.E.: Guretzat, baimenekin ateratzea aldaketa handia izango litzateke, hurbilketa eta bisitak ia astero egin ahal izatea izan den bezala. Bi seme-alaba ditugu, eta beti nahi dute lagunek aita ezagutzea, aitak herria ezagutzea... Aldaketa handia litzateke, normaltasunerako bidean pauso bat.