Pablo Agüero: «Sorgin-ehizez batak besteari kopiatu diogun klixe bat sortu dugu»

XVII. mendeko sorgin-ehizak lehen pertsonan aurkeztu ditu Pablo Agüerok ‘Akelarre’, Zinemaldiko Sail Ofizialean parte hartzen duen filmak. Basoan dantzan aritzeagatik salatuak izan diren bost neska gazteren begietatik erakusten ditu Inkisizioaren gehiegikeriak.

Denboran atzera egin eta 1609ko Euskal Herrira garamatza Pablo Agüerok (Mendoza, Argentina, 1977) bere seigarren luzemetraian. Sorgin-ehizen inguruko filma da ‘Akelarre’, XVII. mendean Elizaren babespean egin ziren gehiegikeria eta sarraskiak ikuspegi pertsonaletik marrazten dituen pelikula. Zehazki, bost neskatilaren –Amaia Aberasturi, Garazi Urkola, Irati Saez de Urabain, Jone Laspiur eta Lorea Ibarra– optikatik jasotzen du ikusleak errealitatea, eurekin biziko ditu atxiloaldiko tortura, manipulazio saiakera eta bestelako trantzeak, eta haien larruan jarrita ulertuko du hartzen dituzten erabakien norabidea.

Torturaren mekanismoen gaineko filma da ‘Akelarre’, minak gizakia arrastoan sartzera eta edozer izenpetzera nola eramaten duen agertarazten duena, baina baita laguntasunaren, sakrifizioaren eta on kolektiboaren gaineko pelikula ere, inposatu zaien zama bere bizkargainean hartzeko prest dagoenaren gainekoa. Eta bada matxismoaren gaineko filma ere, emakume gorputza mendean edukitzeko saiakera etengabeena, euren beroaldiak besteen ‘bekatu’ direla sinestaraziz zuritu nahi dituzten apaizen ingurukoa.

Larunbat goiz honetan Kursaalean eman da lehenbizikoz filma eta, aretoko sentsazioak aintzat hartuta, publikoak jaso du Agüeroren mezua. Proiekzioaren osteko prentsaurrekoan izan dira filmeko ordezkariak, tartean zuzendaria bera. Istorioa eraikitzeko asmoa bere eskuetara XIX. mendeko historialari baten liburu bat iritsi zenean sortu zitzaiola azaldu du Agüerok, eta historia bere egin zuela esan du, «ni Patagonian hezi nintzelako, mendian, bizitzea zaila zen egoera sozial batean». Europako sorgin-ehizek «eragin» eta Euskal Herriaren kasua ezagutu zuen, «amore ematen azkena izan zen herria izan zen, kataroak adibidez erori eta euren hizkuntza ere galdu zuten. Jakin nuen Pierre De Lancre izan zela hemen, iparraldean, eta hona bidaiatzen hasi nintzen, tokiko ikertzaileekin biltzen», esan du. Filmatu ere hemen egin du, Sara, Itziar (Sakoneta), Laida hondartza, Urbasa eta Lesakan.

«Mendeetan zehar terrorean hezi gaituzte, inkisidoreen eskuorrietan ikusten da hori, nola derrigortu den jendea bizilagunak salatzera eta nola zigortzen zituzten hala egiten ez bazuten, nola ezarri zen sistema moral jakin bat, mendeetan biziraun duena. Memoria bat desagertzen saiatu ziren, euren gorputzak erre ziren, beren etxeak, ‘emakume hauek ez dira existitu’ esateko. Existitu ziren ordea, eta euren pentsaerak inkisidoreenak baino gehiago egiten du bat gurearekin», esan du. Horri lotuta, «euskal matriarkatuaz» ere mintzatu da. «Kontuan hartu dut, bai. Urte asko igaro ditut ikertzen, filmean lerroartean irakur daitezkeen zantzuak daude. Emakumeak euskal gizartean betetzen zuen rolak traba egiten zien agintariei, eta hori ere presente izan dut».

Gaurkotasuna

Sorgin-ehizaren gainean idatzi edota zinemara eraman denaren gainean ere mintzatu da Agüero. Bere hitzetan, «garai hartaz batak besteari kopiatu diogun klixe bat sortu dugu, ez dakigu egiatan ze aurpegi zuten, ze ibilkera…». Bide horrekin hautsi eta pelikulari «gaurkotasuna» eman nahi izan dio argentinarrak, «betiere ziur dakigun hori aintzat hartuta, noski. Zerbait identifikagarria baina aldi berean berria egin nahi nuen». Pintura barrocoaren zalea bada ere, filme honetan bere buruari «pinturak sortzea debekatu» egin diola esan du, «nik giroak sortu nahi nituelako. Ez dugu planorik sortu edertasunari begira, lehentasuna gertatzen denaren indarrak izatea nahi genuen, naturaltasun hori lortzea», azaldu du.

Amaia Aberasturik atxilo hartuta neskatila baten papera jokatzen du. Eszena biolentoen gainean, soto batean grabatu zituztela eta giroak «lagundu» egiten zuela esan du. «Soto batean, argi gutxirekin… giroa bera zen beldurgarria. Baina ‘moztu!’ esatearekin bat amaitzen zen dena, antzezle bezala egoera horretan sartzen jakin egin behar da, baina baita ateratzen ere», azaldu du. Bere petsonaien gainean, Aberasturik gidoia iritsi zitzaionean bere burua 1906. urtean kokatzen ahalegindu zela kontatu du, baina Agüerorekin bildu eta gaurkotasunaz mintzatu zitzaionean berehal egin zuela bat haren ikuspegiarekin. «Edozein une eta lekutan pasa daitezke halakoak, eta pertsonaiak ere atenporalak dira zentzu horretan. Ana inozentea da, baina baita ausarta ere, basatia. Eta uste dut Alex-ekin oso ondo funtzionatu du hemen eta orain lan egiteak». Matxismoari begira pertsonaiarekin identifikatuta sentitzen dela ere esan du Aberasturik, «nik ia nahi dudan guztia egin dezakedalako, baina ez gizon baten neurri berean; horrek oraindik bizirik dirau», esan du. «Nahiago nuke bizitza hau sorginez beteta egongo balitz ze, zer da sorgin izatea, nahi duguna nahi dugunean egiteko aukera izatea? Ba hobe hala balitz, hobe sorgin gehiago egongo balitz», aldarrikatu du.

Alex Brendemuhl da Pierre De Lancre-en larruan sartu dena. «De Lancre-ren tratatuak, sorginkeria identifikatzeko teoria seudozientifiko horiek irakurri nituen. Pertsonaiaren subjektibitateak, bere pasioak, irauli egiten ditu teoria horiek. Pertsonaia eraikitzeko ahotsa, begiradak… landu genituen, leku berezi batean egotea nahi genuelako, besteekin enpatizatzea galarazten zion sentikortasun berezia izan zezala».

Erronka teknikoei dagokienean, Agüerok azaldu du akelarrearen eszena eta musikaren konposaketa –Mursegok parte hartu du zeregin horretan– izan dela zailena. «Suaren inguruan dantza aritzea eta koherentea izatea zaila da, elkarri kateatuta ziren baina era berean mugimendu koreografikoak egin behar zituzten… Playbacka izan zitekeen eta faltsuegia geratu, edo zuzenean interpretatu eta zikinegi geratzea… Erotu nituen taldekideak, froga asko egin genuen, eta azkenena bertan egotearen errealismoa eta estudioko nahasketa, biak ditugu, eta hori sortzea izan zen zailena».