Independentzia eta unionismoa, bi noranzkoko bide estuan

Azken zazpi urteetan, 2014ko erreferendumetik, gorabehera asko izan ditu independentismoak Eskozian. Horiek inkestetan islatu dira, etengabeko zenbaki dantza batean.

Egon al zara inoiz Eskoziako Highlands-en? Distantziak ez dira handiak, baina bide estu, malkartsu eta interesgarrietan barrena, puntu batetik besterako bidea luze egiten da. Gauza bera esan dezakegu independentziaren inguruko eztabaidaren inguruan. Baiezkoaren eta ezezkoaren aldekoak ez daude urrun, eztabaida gorabeheratsuak aurkezten ditu eta bi noranzkotan dabiltza eskoziarrak, baina kosta egiten da batetik bestera salto egitea.

2014ko irailaren 18ko independentziaren inguruko erreferendumetik igaro diren zazpi urteetan, gaia funtsezkoa bihurtu da Eskoziako jarrera politikoak ulertzeko. Orduan, eskoziarren %45ek babestu zuten independentzia, baina apenas bi urte lehenago zifra hori ez zen %30era iristen. Aldiz, galdeketa igaro eta berehala zifra horrek berriro behera egin zuen; 2018 eta 2020 artean gorakada nabarmena izan (hilabete luzez ezezkoaren aurretik egoteraino) eta 2021ean, berriz, apaldu egin da, azken inkestetan, gutxigatik bada ere, ezezkoa nagusitzeraino. Baina, nondik datoz aldaketa hauek? Nola uler dezakegu independentzia hain gai aldakorra izatea eta aldi berean, alde batera edo bestera, herritarren ehuneko txiki batek markatzea emaitza hori? Common Weal Think Tank eskoziarrak ikuspuntu anitzetatik aztertu du gaia.

Hamarkada oso berezia izan da Eskozian

2014ko galdeketatik abiatuta, brexita eta pandemia bat ere topatu dituzte bidean. Eta azken bi hauek funtsezkoak izan dira urteotan. Europar Batasuna uzteko erabakiak bi aurpegi ditu uhartearen iparraldean. Alde batetik, herritarren %62k klubean mantentzearen aldeko hautua egin zuen eta, hala ere, beren burua kanpo ikusi dute, Ingalaterrak duen populazio askoz handiagoaren ondorioz. Horrek eragina izan zuen independentziaren aldeko zenbakietan. Azpimarratzekoa da ere 2014an unionismoaren mehatxu nagusia zehazki hori zela: independentziak Eskozia Europar Batasunetik kanpo utziko zuela.

Trantsizio epea amaituta, baina, Irlandako muga izan da eztabaida nagusia eta balizko independentzia baten ostean Eskozia eta Ingalaterraren artean sor litekeen muga horretan proiektatu dute arazoa.

Koronabirusaren kudeaketak ere erpin ezberdinak izan ditu. Egia da Nicola Sturgeon premier eskoziarraren jarrerak, oro har, onarpen handiagoa izan duela, baina Boris Johnsonek erakutsi nahi izan duen botere zentralizatuak ere zalantzak sortu ditu estatu independente bat garraiatzeko eskoziar Gobernuak duen ahalmenaren inguruan.

Brexitaz eta osasun krisiaz gain, hainbat eskandalu izan dira azken hilabeteetan SNP eta Edinburgoko Gobernuaren inguruan. Hala ere, Sturgeonen alderdiak emaitza bikainak lortu zituen maiatzeko hauteskundeetan; gehiengo osotik eserleku bakarrera geratu zen eta Berdeekin akordioa itxi zuen. Horrek guztiak eman lezake zenbakietan gertatutako aldaketen inguruko hipotesi bat. Baina zenbaki horien atzean ertz ugariko datuak ezkutatzen dira.

Belaunaldi berria

Jakina da gazteagoek babesten dutela, nagusiki, independentzia. Horrek ez du esan nahi, pertsona berak, adinean aurrera egin ahala beren iritziari eutsiko diotenik eta gizartea «berritu» ahala independentistagoa izango denik. Demagun, 50 urteko pertsonaren lehen ardura lana dela eta, beraz, independentzia babesten duela honek ekonomia hobe bat ekarriko duela sinetsita. Pertsona horren beraren lehen ardura 65 urte dituenean, pentsioak izango dira eta, ondorioz, Erresuma Batuaren «egonkortasuna» lehenets lezake. Funtsean, adinean aurrera egin ahala independentzia eta honek dakarren errealitate ezezagun hori «arrisku» gisa identifikatzea gero eta ohikoagoa da eta, ondorioz, kontra egitea.

2014ko galdeketan parte hartu zuen masa sozialaren %11 aldatu egin da Eskozian

2014ko galdeketatik 400.000 lagun inguru hil dira Eskozian eta, aldiz, 490.000 lagunek bete dituzte parte hartzeko beharrezkoak diren 16 urteak. Orain arte, britainiar Gobernuak duela zazpi urteko galdeketa hori erabili du bigarren erreferenduma baztertzeko, belaunaldian behin egin beharreko galdeketa dela defendatuz. Ordutik hona, baina, parte hartu zuen masaren %11 aldatu da. 2020an eskoziar Gobernuak onartutako Hauteskundeen Legearen ondorioz, bertan bizi diren 16 urtetik gorako pertsona guztiek dute botoa emateko eskubidea.

Hainbat gako

16 eta 34 urte bitarteko gizon eskoziarrak izan dira, historikoki, independentziari babes argiena eman diotenak (%70 inguru), baina azken hilabeteetan ere zerbait lausotu da kopuru hori. Bidearen beste aldean, 55 urtetik gorako gizonezkoak. Aldiz, tarteko talde hori (35-54 urte) izan da 2014tik hona, alde handiz, aldakorrena. 2020an, une batean, gazteenen gainetik jartzera iritsi zen, baina segituan galdu zituen 10 puntu. Populazio osoaren %15,2 osatzen du talde honek eta, beraz, eragin zuzena du azken emaitzan.

Emakumeak, aldiz, oro har, independentziaren kontrakoagoak izan dira. Talde honetan, fenomeno berezi bat gertatu zen brexitaren erreferendumaren ostean. Orokorrean independentziaren aldekoen kopurua hazi zen, baina emakumeen artean nabarmen jaitsi zen. Horren irakurketa hau egin zen: tamaina horretako bi aldaketa «gehiegizkoak» izango zirela. Ordutik, gutxika, independentzia babesten dutenen kopurua berreskuratu egin da eta, egun, 2014ko zenbakietan dago.

Hala ere, 2014an norabide zehatz batean botoa eman zuten pertsonen gutxiengo batek soilik aldatu du iritzia ordutik. Baiezkoa bozkatu zuten gehienak independentistak dira oraindik, eta ezezkoa bozkatu zutenek berriro ezetza emango lukete, aukera emanez gero. Hori esanda, independentziaren aldekoak egonkorragoak izan dira zazpi urte hauetan; inoiz ez da %80tik behera jaitsi botoa errepikatuko luketenen kopurua, baina ez da %90etik gora igo ere 2016ko brexit-aren inguruko erreferendumetik.

Aldiz, ohikoa izan da “ez” bozkatu zutenen artean %20k baino gehiagok posizio hori aldatzea, dela baiezko botoa ematera, dela zer bozkatuko luketen ez dakitenen artean kokatzera. Azken hilabeteetan, baina, horietako asko ezezko horretara itzuli dira. Hala ere, aldakortasun horrek ate erabakigarri bat irekitzen dio independentismoari balizko kanpaina batean.

Klase sozialak ere pisua dauka bide hau jorratzeko orduan. Irabazi handienak dituzten taldeek nabarmen egiten dute independentziaren aurka, baina inkestek erakusten dutenez, egoeraren araberako aldaketa handien aurrean, brexita kasu, mugitzeko aukera erabat zabalik dago talde honetan. Irabazi gutxien duten taldeetan, aldiz, egonkorragoa izan da jarrera, independentzia modu zabalagoan babestuz. Hala ere, ohikoa da bozketa egunean azken multzo horietako pertsonen parte-hartzea txikiagoa izatea. Ildo horretan, nabarmena izan zen 2014an Radical Independence Canpaign-ek eginiko lana.

Alderdia eta botoa ez doaz beti lotuta

Jar gaitezen etorkizuneko balizko egoera batean. Euskal Errepublikaren inguruko erreferenduma. Imajinatzen al duzu EH Bilduko kide bat kontra egiten edo PPko kide bat alde bozkatzen? Ba, hori uste baino ohikoagoa da Eskozian. Hori dela-eta, independentismoak gaur egun Holyrooden daukan gehiengoa erreferendum baten emaitzaren pare jartzea akatsa litzateke.

Noski, SNPri bozkatzen diotenen artean daude baiezkoaren aldeko gehienak. Hauteskundeetan botoa eman zietenen %80 eta %90 artean mugitu da azken urteetan independentziaren aldeko botoa. Hau da, 10etik batek edo bik ez dute argi edo zuzenean ezetz bozkatuko luke.

Laboristak eta liberal-demokratak, aukera ezberdinak aztertzera irekien daudenak, inkesten arabera

Bidearen beste muturrean dago Alderdi Kontserbadorea. 2014tik hona, esan daiteke, jatorriz zuen izena, Alderdi Unionista, berreskuratzeko kanpaina egin duela Eskozian, Erresuma Batuaren batasunaren defendatzaile gisa agertuz, laboristak eta liberal-demokraten postu horretarako ahalmena zalantzan jarriz. Hala ere, horien masa sozialaren %5ek independentziaren alde egingo luke eta zifra honek %11raino jauzi egin zuen brexitaren ondorioz.

Tartean topa ditzakegu, beraz, laboristak eta liberal-demokratak. Lehenbizikoen kasuan, egun, lautik batek babesten du independentzia, baina inkestek erakusten dute askoz irekiago daudela aukera hau aztertzera. Izan ere, denbora luzez %40k hobesten zuen independentzia. Beraz, talde hau izan liteke, balizko bigarren erreferendum baten kanpainan, independentismoaren helburu nagusia.

Bestetik, talde txikiagoa osatu arren, aldakorrena liberal-demokratena da. Brexitaren kanpainan zein ondorengo negoziazio prozesu osoan gorabehera nabarmenak antzeman dira horien artean. Hala ere, azken datuen arabera, bigarren erreferendum bat antolatzeko eskoziar Gobernuaren zehaztasun faltak babes hori nabarmen jaitsarazi du. Hor ere, baina, badago botoak berreskuratzeko espazioa.

Hori guztia dela-eta, balantza alde batera edo bestera desorekatzeko hainbat profiletan jartzen du fokua txostenak: boterearekin desengainatuta dagoena eta aldaketa bat behar duena; etorkizunari aukera berriak ikusi baina aldaketen beldur dena; Eskozian jaio ez direnak eta eztabaidari modu irekian aurre egiten diotenak; egonkortasunaren eta ekonomiaren arteko balantza horretan zalantzak dituena; eta independentziak inolako aldaketarik ekarriko duela zalantzan jartzen duena. Horiek izango dira, beraz, batzuen eta besteen mezuen jomuga datozen hilabete edo urteetan.