Panamatik mundura: merkataritza mehatxatzen duen lehortea
Panamako kanalaren blokeoak tximeleta efektu globala eragingo du; saihetsezina dirudi. Lehorteek ur-mailak murriztu dituzte ubidea hornitzen duten laku artifizialetan, ontzien karga-ahalmena murriztuz eta haien igarotzea mugatuz.
Panamako kanala ezinbesteko konexio-puntua da merkataritza globalerako. 1914an ireki zenetik, funtsezko kate-maila izan da Ozeano Atlantikoa eta Ozeano Barea lotzen dituzten hornidura-kateetan, eta Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundearen (ELGA) arabera, munduko salgaien %6 bide horretatik igarotzen dira. Hala ere, klima-aldaketak eta, ondorioz, herrialdea astintzen duen lehorteak agerian uzten dituzte planetako merkataritza-arteria nagusietako baten zaurgarritasunak.
Panamako kanalean euri-ura funtsezko energia-iturria da, itsasontziak esklusetatik mugitzeaz arduratzen baita. Ubidearen bi sarreretan kokatzen diren egitura horietan, urez betetzen diren bainuontziak erraldoiak dira, eta, igogailu bat balitz bezala, itsasontziak itsas mailatik 26 metrora igotzea ahalbidetzen dute, Mendikate Kontinentala zeharkatu ahal izateko. Bidetik irtetean, ontzia berriro jaisten da itsas mailara.
Lan hori guztia egiteko, ezinbestekoa da Gatun eta Alhajuelako laku artifizialetan biltegiratzen den ura; izan ere, aintzira horiek ia ezin dute kanala eta herria batera hornitu. Datuak argigarriak dira: orain arte, egunero 38-40 ontzik zeharkatzen zuten kanala, eta ibai-bideak 200 milioi litro ur geza behar ditu ontzi bakoitzeko. 2022ko urte fiskalean bakarrik, 14.000 ontzik baino gehiagok, 518 milioi tonako zamarekin, gurutzatu zuten itsasbide hori, Panamako ekonomiarentzat funtsezko izanik.
Urik gabe, energiarik gabe
Herrialdearen gainera erortzen den prezipitazio ugaririk gabe, ibilgu artifizial honek ez du funtzionatzen. Eta aurten, Panamako kanalaren inguruko eremuan oso urte lehorra izaten ari da. Horrela, itsasontziek beren pisua monitorizatu behar izan dute aurten, eta horrek karga-bolumenak murriztea dakar. Egunetik egunera ontzi gutxiago igarotzen da; Panamako Kanalaren Agintaritzak, ibai-bidea kudeatzen duenak, kopurua eguneko 32 ontzira murriztu du, beste une batzuetan 40 inguru izan diren arren.
Kanalean inoiz ikusi ez den murrizketa bat izan da hori; izan ere, aurten arte itsasontzien sakoneran bakarrik aplikatu behar izan dira murrizketak: baimendutako 50 oinetatik 44 metrora igaro da, hau da, 15 metrotik 13 metrora.
Bi neurri horien ondorioz, ubidearen bi aldeetako ilarak areagotu egin dira. Irailaren hasieran 125 ontzi zeuden alde batera edo bestera zeharkatzeko zain. Egoera «normal» batean, 90 ontzi inguru egoten dira zain, kanala zeharkatzeko.
Baina ondorioak ekonomikoak ere badira, jakina. AEBek eraiki zuten –ireki aurretik, Ozeano Atlantikoaren eta Ozeano Barearen arteko pasabide naturalak Magallanes itsasartea eta Hornos lurmuturra ziren, Txileko hegoaldeko muturrean kokatuak–, baina kanala 1999ko abenduaren 31n pasa zen panamarren eskuetara, eta ordutik, 23.000 milioi dolar baino gehiago eman dizkio herrialdeko Altxorrari. 2022an Estatuak 2.500 milioiko errekorra jaso zuen. Aurten, lehorteak, erregai fosilak erretzeak areagotuta, 200 milioi dolarreko galera eragin du Panamako kontuetan.
Okerrera doan lasterketa
Panamako kanala kapitalismo basatiaren eta globalizazioaren konplexutasunen testigantza da. Kanala zeharkatzeko lasterketan, ontzi batek, 400.000 dolar inguruko tarifa estandarraz gain, 2,4 milioi dolar ordaindu zituela erregistratu da, kanaletik zeharkatzea espero duten ontzien ilaran lehentasuna izateko.
Beste ondorio bat da erregaiak eta gasa garraiatzen dituzten itsasontzien tarifek gora egin dutela azken egunotan, Bloomberg agentziaren arabera. Izan ere, kanalak ontzien igarotze-ahalmena mugatua du, eta edukiontzien eta produktu galkorren garraioa lehenesten du.
80 kilometroko ibilbide honek munduko itsas merkataritza lotzen du, batez ere Amerikako Estatu Batuetakoa, Txinakoa eta Japoniakoa, eta lehorteak AEBetako eta Europako kontsumitzaileentzat prezio altuagoak edo artikulu gutxiago izatea eragin dezake, komertzialak Gabonetako erosketa denboraldirako prestatzen ari diren bitartean.
Egoera, gainera, hobetzetik urrun dago. Egia da lehortea gertaera natural errepikakorra dela. Hala ere, horri lotutako arriskuekiko kezka areagotu egin da, erregai fosilen erabileraren ondorioz, planetaren batez besteko tenperatura etengabe igotzen ari den testuinguru global batean. Horri ‘El Niño’ fenomenoaren itzulera gehitu behar zaio; fenomeno klimatiko natural horrek urte batzuk iraun dezake, eta euririk eza areagotu egin liteke. Momentuz, Panamako Kanalak urtebetez mantenduko ditu ontziak igarotzeko mugak.