Atxagari entzun nion lehengo batean, Euskadi Irratian, jaso berri duen sariaren eta Etxepareren lanaren arteko paralelismoa egiten. «Heuskaldun den (gizon) orok altxa beza buruia» aipatu zuen, haren argitalpenaren kasuan bezala, sariak eskuratzea, euskaldunen konplexuak uxatzeko arrazoi dela ondorioztatuz.

«Debile principium, melior fortuna sequatur» esanda, harekin eta ondorengoekin euskara hizkuntzen champions-era igoko zela erantsi zuen. Baina ez dakit euskarak ordukotik “melior fortuna” izan duen, ezta izanen duen ere, ahozko komunikazioan sekula santan.

Eta zergatik horren ezkor euskararen etorkizunarekin? Bada, gehienbat, ez dudalako ikusten euskal gizartea konplexuak alde batera uzteko tenorean eta benetako apustua egiten euskara Euskal Herriko komunikazio hizkuntza nagusi bihurtzeko. Ez hizkuntza nagusi bezala aldarrikatzeko, ez hizkuntzaren beraren historian sakontzeko, objektibotasunez.

Aditu batzuek esandakoak irakurri eta gizartearen gehiengoak buruia altxa beharrean, burumakur. Nola esanen zaie aditu horiei haiek esandakoak baino berme gehiago eskaintzen duela zientziaren bidez aztertzeak aztergaia? Pentsatu ere ez! Gizarte uzkur, herabetia! Konplexua duena aditu horien aurrean. Eta konplexu horretan, bereziki, dago murgilduta klase politikoa, arlo akademikoa, hezkuntza, kazetaritza, kultura… Zein, hori ez bada, beste alde batera begiratzeko arrazoia? Nola ulertu, bestela, Akademiak, esate baterako, euskararen historiako garrantzitsuenetarikoa izan daitekeen aurkikuntzaren aurrean, ezer esan ez izana oraindik? Akademikoek iritzi kontrajarriak dituztela? Aizue! Akademiatik kanpo ere, beste aditu batzuek aurreko adituek esandakoak ez duela oinarri zientifikorik esan dute.

Noizko euskal gramatikaren arabera erabaki du zenbait adituk ezinezkoa zela horrela idaztea halako hitza orduan? Gainera, Iruña-Veleiako grafitoak ez daude pergaminoan, papiroan edota hilarrietan idatzirik. Ostraketan daude idatzita gehienak; beraz, ez zituen idatziko garaiko idazle, idazkari edo eskribau batek. Idazten ikasten ari ziren batzuek idatziko zituzten seguruenera, benetakoak badira, horretarako Iruña-Veleian orduko hartan izanen zuten tailer, akademia edo pedagogium batean, irudimenaren hegoak gehiegi astindu gabe.

Orduan, adituen arteko talka hori, nola konpon daiteke? Laster eginen omen den epaiketak bederen, ez du konponduko grafitoen benetakotasunaren auzia, ez baita horretaraino ausartuko arkeologian edo epigrafian tutik ere ez dakien epailea, eta, horregatik, berriz ere, errepikatuko dut hainbestetan erabilitako leloa: ¡Contra facta, non valent argumenta! Froga arkeometrikoak egitera bidaliz gero grafitoak, afera konpontzeko bidean izanen da. Ezin da utzi Altamirako margoen kasuan bezala beste hamarkada batean enkistatzen. Lehenago edo beranduago era zientifikoan eman beharko zaio erantzuna, Arabako Aldundiak grafitoak behar bezala zaindu baditu behintzat.

Eta, nire ustean, froga horiek egiteko ardura, Euskaltzaindiak eta Eusko Jaurlaritzak hartu beharko lukete. Batak, ardura intelektuala, euskara arloko mailarik goreneko instituzioa delako; eta, besteak, ardura ekonomikoa, gaur egun bederen (ez dago Nafarroa unerik gozoenean horretarako), euskaldun guztien ondarearen zaintzaile beharko lukeelako. Horrela, Euskaltzaindiak gainera, mendeurren arrakastatsuari amaiera ederrena emanen lioke eta, horretarako, afera argitu nahia baino ez da behar.

Goitik buruok!