Ikusezintasuna sareetan: «shadow ban» efektua

Kataluniako Unibertsitate Irekiak sareetako shadow ban efektua ikertu du; zergatik gertatzen den, zein sare sozialetan eta hori gertatu zaien erabiltzaileen erreakzioak jaso ditu ikerketak. Erabiltzaileak isilarazteko teknika hau gehienbat Facebook, X, Instagram eta TikTok plataformetan erabili da.

Sare sozialek ez dute lorik egiten, baina baliteke, batzuetan, plataformak berak horretara behartzea eta ikusezin bihurtzea; shadow ban edo itzaleko blokeoa esaten zaio horri. Zenbait influencerrek, kazetarik edo pertsona ospetsuk ohartarazi dute, beraien argitalpenak erabiltzaileengana iristen ez direla sumatu dutelako. «Erabiltzaile bat blokeatu egiten da, kaltetuari informaziorik eman gabe; hau da, ezkutuan egiten da, itzalpean. Erabiltzaile baten parte-hartzea mugatzeko eta, aldi berean, erreakzionatzea saihesteko aukera ematen du, ez baitaki blokeatuta dagoela», azaldu du Silvia Martinez Kataluniako Universitat Oberta-ko (UOC) Social Media masterreko zuzendariak.

Hitz gutxitan, shadow ban sufritzeak esan nahi du sortutako edukia ikusgai dela, baina erabiltzaileek ez dutela ikusten. Gainera, sareak ez du gomendatzen eduki hori (ez Exploraren orrian, ez Feed-ean, ez Reels-en), edo ezin da aurkitu ‘Bilaketa’ tresnaren bidez ere. Alexandre Lopez-Borrull UOCeko Informazio eta Komunikazio Zientzien Ikasketetako irakasleak azaldu duenez, «fenomeno hori plataformen barneko dinamikekin eta gardentasunarekin lotuta dago eta, gainera, edukien sortzaile batzuen ohiko kexa gisa ere erabiltzen da, merezitako ikusgarritasunera iritsi ez direla uste dutenean».

Oraindik jakiteke dago zer irabazten duten plataformek horrekin eta zer irizpide erabiltzen dituzten. Jakina, plataforma gehienek ez dute praktika hori esplizituki onartzen. «Konpainia horiek arau batzuk aurkezten dituzte, arauak betetzen ez badira zer eduki ez diren onartzen eta zer ekintza egin daitezkeen jakiteko, baina, praktikan, edukien ikusgarritasuna eta irismena algoritmo batzuk aplikatzeak baldintzatzen ditu, eta algoritmo horien dinamikak nahiko ezezagunak dira», ohartarazi du Martinezek.

Shadow ban jasan zutela uste zuten erabiltzaileen ehuneko handiena izan zuen plataforma Facebook izan zen

Ildo horretan, Lopez-Borrullek uste du algoritmo eta teknika horiek kontrol modu gisa erabil daitezkeela. Plataformek adierazi dutenez, algoritmikoki murrizten dute eduki «sentikorra, kaltegarria, nahigabea edo gaitzesgarria» duten erabiltzaileen parte-hartzea.

«Teknologia hori erabiltzen dute gobernuek edukiak kontrolatzeko egiten dizkieten eskakizunak betetzeko, batez ere gai sentikorretan eta desinformazioari dagokionez; batzuetan behar bezain gardenak ez diren hainbat iragazki egiten dituzte», gaineratu du. Center for Democracy and Technology zentroak 1.205 sare sozialetako erabiltzaileri egindako inkesta batean, %9,2k adierazi zuen ezkutuko blokeoa jasan zuela. Shadow ban jasan zutela uste zuten erabiltzaileen ehuneko handiena izan zuen plataforma Facebook izan zen (%8,1), ondoren X (% 4,1), Instagram (% 3,8) eta TikTok (% 3,2).

Talde eta komunitate batzuek shadow ban gehiago jasaten dute

Martinezen ustez, shadow ban-a aplikatzeak funtzio bikoitza du: eduki jakin batzuen irismena mugatzea ahalbidetzen du, eta benetan hautematen ez bada «zentsurari» buruzko kritikak saihestea. Politikaren arloari lotutako gaietan edo eragin sozial handikoetan, hala nola covid-19an, Ukrainako gerran edo Gazako krisi humanitarioan, erabiltzaile askok salatu dute haien argitalpenak isilarazi zituztela. Txostenaren arabera, zenbait talde edo gizarte mugimenduk edukien moderazio «ohikoagoa eta gogorragoa» jaso dute Facebooken, Twitterren, Instagramen eta TikTok sarean: adibidez, komunitate beltzaren, Black Lives Matter mugimenduaren eta LGBTIQ+ mugimenduaren erabiltzaileak.

Argitalpenen ezabaketa algoritmoan izandako akatsengatik edo aldaketengatik justifikatu ohi dute, edo eduki bat berrikusteko aldiei ere egozten diete

«Irizpide tekniko batzuek zure adierazpen askatasuna eta eskubideak arriskuan jar ditzakete», ohartarazi du Lopez-Borrullek. Erabiltzaile gehienek uste zuten beren iritzi politikoengatik (%39) edo gai sozialei buruzko jarrerengatik (%29) blokeatuak izan zirela. Kasu batzuetan, plataformek barkamena eskatu dute (#BlackLivesMatter eta #GeorgeFloyd TikTok bezalako plataformetatik ezabatu izanagatik), baina beste kasu askotan, Gazako sarraskia kasu, Metak akats bati egotzi zizkion ezabaketak. «Algoritmoan izandako akatsengatik edo aldaketengatik justifikatu ohi dute, edo eduki bat berrikusteko aldiei ere egozten diete», ohartarazi du Martinezek, GAME taldeko ikertzaileak.

Desinformazioaren aliatu edo etsai?

Era berean, shadow ban online desinformazioan edo horren prebentzioan laguntzen duen tresnatzat har daiteke. «Pentsa liteke, bots edo kontu faltsuek sortutako edukiei aplikatzen bazaie, praktika horrek desinformazio kanpainen irismena murriztu dezakeela, baina, era berean, desinformazioaren aurka borrokatzen duten ahotsak ikusezin bihurtzea ekar lezake», dio Martinezek. Hain zuzen ere, desinformazioa da Munduko Ekonomia Foroaren arabera munduak epe laburrean aurre egin behar dien arrisku nagusien zerrendako burua.

Shadow banaz jabetzea ez da erraza, baina badaude modu batzuk hori aurkitzen saiatzeko: bigarren kontu bat erabiltzea eta eduki hori bilatzea, kontuaren egoera edo argitalpenaren irismena berrikustea. «Zaila da shadow banaren benetako irismena ezagutzea, ezkutatzen den praktika baita. Egindako azterlanak kontu, eduki edo aldi jakin batzuen azterketan oinarritzen dira, eta, beraz, emaitza mugatuak dituzte. Inkestak ere egiten dira, eta horiek pertzepzioan oinarritzen dira, eta, beraz, erabiltzaile batek blokeatuta edo mugatuta egotearen sentsazioan edo sinesmenean», dio Martinezek. Txostenaren arabera, shadow banning jasan zuten erabiltzaileen %54k adierazi zuten blokeoaren ondorioz isolatuta sentitzen zirela, eta beren gizarte taldetik, komunitatetik edo, oro har, gizartetik baztertuta.