«Musikarik ere ez genuen sortzen; honek ez zeukan etorkizunik»

Chill Mafia fenomenoak 2021eko urtarrilean agertu eta hilabete eskasera eztanda egin zuen. Fenomenoa diogu, musikatik harago joan den zerbait izan delako. Orain, 2025ean, taldea utziko dutela esan dute, eta azken bira martxan jarri. Haiek dioten moduan: «Agur eta ohore».

Chill Mafiak agur esango du datorren urtean. Agurren garaian gaudela dirudien honetan, hiru urte eta erdi igaro direnean iritsi da Iruñerriko kolektiboarena. “Ezorregatik x berpizkundea” mixtapearekin hasi zuten ibilbidea, eta polemika ugari eta denetariko iritziak bildu dira haien inguruan. Onerako edo txarrerako, baina zeresana eman duen taldea izan da ezbairik gabe. Musika egiteko modu berri baten belaunaldi bateko ordezkariak izan dira. Kontuak horrela, haietako hirurekin elkartu gara eta goxo aritu gara solasean, Julen Goldarazena ‘Flako Fonki’, Alessandro Martins ‘Suneo’ eta Sara Losua ‘Sara Goxua’ lagun ditugula. Barruan sentitzen duten hori azaltzeko eskatu diegu elkarrizketaren atarian.

Disko batekin agur esan duzue. Baina non zitatu garen aipatuz hasi nahi nuke.

Julen Goldarazena: Tenpluan.

Nahiko bitxia egiten da, non eta Last Tour Iternationalen Iruñeko egoitzan zitatu nauzue. 2021ean ez zenuten inondik inora halakorik esperoko.

J.G.: Ez da hainbesterako. Baina ez, ez, inolaz ere ez.

Zuek nola sentitzen zarete horrelako toki batean?

J.G.: Nire sentsazioa da hain denbora gutxian hainbeste gauza hain ero gertatu zitzaizkigula, gauza batzuk normalizatzen joan naizela. Eta orain honek ez dit ezer esaten. Baina gogoratzen dut ‘‘Gazte arruntaren koplak’’ atera genuenean, hurrengo egunean ETBn ateratzea, esaterako, sekulakoa zela. Baina denborarekin uste dut ohitu garela gauza hauetara.

Esan duzu, Julen, «Gazte arruntaren koplak» atera zirenean, eztanda moduko bat egon zela. Zuek kantu hau atera zenutenerako, estudiatuta zenuten merkatua? Marketing ikuspegitik gauzak landuta zenituzten edo kasualitate hutsa izan zen?

J.G.: Ez, ez. Justu Sara arlo hori lantzeko sartu zen gure kolektibora. Marketing arloan egin genuen gauza bakarra izan zen egutegi bat, plangintza baten antzeko zerbait. Guk abesti hori atera genuean, ezin genuen inondik inora halakorik espero, eta are gutxiago sartu ginen putzuetan sartzea. Ez genuen uste jendea haserretuko zenik, ez ezer.

S.L.: Marketing bakarra ordena jartzea izan zen.

J.G.: Gero, bai, Kilikik (Beñat Rodrigok) ikusi zuen aukera bat Twitterren, eta dena lehertzera sartu zen.

S.L.: Baina jolas moduan, e! Ez erreakzioen bila, zerbait zehatzetarako. Aspertuta egongo zen eta jendearekin sartzea erabaki zuen.

J.G.: Aurretik aterata genuen “Zure kebapa”, eta uste dut 16.000 ikustaldi zituela. Eta hurrengo abestia plazaratu aurretik Tuli (Martin Cervantes), Kiliki eta hiruok Kilikiren etxean ginen, eta uste genuen antzeko zerbaitetara irtsiko ginela. Eta ez, egun bakarrean uste dut 100.000 ikustaldi izan zituela “Gazte arruntaren koplak” abestiaren bideoklipak.

«Zure kebapa» kantuarekin eman zenuten lehen pausoa; hurrengo kantuarekin «hype» pixka bat sortu zen, baina hasieratik halako komunitate baten babesa izan duzuela iruditu izan da, kanpotik begiratuta. Ion Celestino, Hedoi Etxarte, Juan Kruz Lakasta… halakoen bedeinkapen moduko bat izan zenuten. Zuek nola hartu zenuten hori guztia?

J.G.: Nik Hedoi ez nuen ezagutzen, ez eta Juan Kruz ere. Celestino zertxobait ezagutzen nuen.

Alessandro Martins: Baina Kilikik bai, hark ezagutzen zuen.

J.G.: Kontua da Kiliki betidanik pertsonaia publikoa izan dela Iruñean, eta jende honekin guztiarekin harremana zuen.

S.L.: Ion Celestino Kilikiren tronpetako irakaslea zen.

J.G.: Hartara, diskoren bat atera aurretik halako bedeinkapenen bat jaso izan bagenuen, Kilikiri esker izan zen. Baina besterik gabe, ez da hainbesterako.

A.M.: Celestino eta kuadrilla honetaz guztiaz aparte, lagun satelite asko genituen gure inguruan. Ez ginen oraindik publikoki ezagunak, baina hemen inguruan bazekiten musikaren inguruan genbiltzan kuadrilla bat ginela.

J.G.: Lagun pila bat izan ditugu, eta babes hori nabaritzen da. Lagunak baldin badituzu, uneren batean kasu egiten dizute behintzat.

Sarea bitan banatu zen «Gazte arruntaren koplak» atera ondoren. Oso aldekoak eta oso kontrakoak.

S.L.: Alternatiboak eta ezagunak, edo halako zerbait, ezta?

J.G.: Nik uste dut jende asko sartu zela tartean, eztabaidara batu zena, ea zer gertatzen zen ikustearren. Ez naiz gehiegi gogoratzen, egiari zor, garai hartaz.

Sareko azken polemika hizkuntzaren erabilerarekin sortu da.

S.L.: Gaur egun oraindik eztabaida horrekin segi beharra…

Momenturen batean gaztelerara maiz jotzen duzuelako zigortu zaizuela uste duzue?

J.G.: Zigortzen gaituzte Twitterreko lau katuk, eta kito. Ez dut uste pertzepzio orokorra hori denik. Nik uste dut jendeak asko babestu gaituela, badakite nondik gatozen, badakite euskaraz ez dugula super fin hitz egiten eta saiatzen garela.

S.L.: Eta euskaldunak garela azkenean, eta kito. Nire kasuan, guraso erdaldunak ditut, eta zorionekoa ni, euskaraz dakidalako.

J.G.: Pertsonalki gustatuko litzaidake niri euskaraz hobeto hitz egitea, baina ez dut elkarrizketa bat izorratuko euskaraz bikain adierazten saiatzearren. Polemika sortu zen Gaztean eman genuen elkarrizketarengatik. Agurra iragarri genuen une hartan. Kontua da goizeko 8.30ak zirela, albiste hori eman behar genuela eta une hartan ergatiboak bost axola zidala.

A.M.: A, baina horregatik kalapita sortu zen?

J.G.: Twitterreko lau katuk!

S.L.: Eta gero guk jarraitu egin genuen, jakina delako halako gauzen aurrean erantzun egingo dugula. Baina ez zen hainbesterako izan.

A.M.: Pixka bat irrigarria egiten zait, gazteleraz eta euskaraz hitz egitearen kontua betidanik aldarrikatu dugun zerbait delako. Gure ur-marka izan da.

J.G.: Eztabaida bera sortu da taldea sortzean eta taldea hiltzean. Aski da.

S.L.: Niri kontu honek guztiak pena ematen dit. Euskaraz dakien jende askok gero ez du erabiltzen, halako eztabaidak sortzen direlako, eta horrek sekulako nahigabea sortzen dit.

Beste polemiketako bat izan da drogen inguruan nola hitz egin duzuen zuen kantuetan.

J.G.: Justu disko honetan ez dugu drogari buruz askorik hitz egiten.

S.L.: Ben Yartek esaten du «ya no estoy en pichu, estoy en Capri Sun». Hortaz, drogari buruzko apologia gutxi hemen.

J.G.: Eta hori ez da esaten Twitterren, e! Garai honetan ez gara oso drogazale ibili, eta disko honetan nabaritzen dela esango nuke.

S.L.: Gure inguruan droga badago, baina toki guztietan bezalaxe. Ez da inor harrituko hau esaten dudanean. Eguneroko gauzen barnean sartzen da.

«Txintxo» kantua entzunda azken diskoan, letrak beste maskulinitate eredu bat erakusten du.

S.L.: Eta “Animal crossing” kantuak ere bai.

Eta Kilikik Bengorekin egiten duen kolaborazioan ere badago maskulinitatearen beste ikuspegi bat. Baina Irene nola agertu zen lehen bideoklipean asko kritikatu zen, eta oraindik ere «joder, gizonak» esaten duenik bada.

J.G.: Ea, egia da hortik ez zaigula falta.

S.L.: Zakildunen taldea gara. Dagoena dago.

J.G.: Akaso ez gara diskotekako ‘manin’ batzuk, baina bestelako gauza batzuk baditugu.

A.M.: Baina hori guztia gainetik kentzen saiatzen gara.

J.G.: Bai, gure kontzertu bat ikusten baduzu, hiru troglodita kamisetarik gabe ikusten dira.

S.L.: Baina orain gutxiago kentzen duzue.

J.G.: Droga gutxiago ere hartzen dugulako.

A.M.: Eta deseraikiko ziren pixka bat. ‘Barbie’ ikusi dute hauek ere.

J.G.: Baina, bai, gizontasuna badugu, eta horretaz ez naiz batere harrotzen.

S.L.: Kamisetena oso ebidentea izan da. Baina nik ere kenduko nukeen bularretakoa gustura; hori bai, auskalo zer gertatuko zen horren aurrean. Nik ere beroa pasatzen nuen eta ulertzen nituen besteak.

A.M.: Horregatik da errespetu falta hiruk kamiseta kentzea.

S.L.: Hemen izatez errespetu falta ez da hiruk kamiseta kentzea, nik kentzeko aukerarik ez izatea baizik. Zergatik dago debekatuta nudismoa? Gizartea ez dagoelako prest.

Beste eredu batzuk aldarrikatu dituzue, eta hori ez da gehiegi nabarmendu.

A.M.: Ez genuen txalorik espero.

S.L.: Gauzak ez dira txalotu zaitzaten egiten.

J.G.: Egia da iruzkin negatiboek bide luzeagoa egiten dutela positiboek baino. Batek kaka sartzen duenean, askoz ere gehiago zabaltzen dira.

S.L.: Clickbaita. Twitter horretarako dago.

Nola hitz egiten duzuen ikusita, Sara, zu beti izan zara amatxo papera eraman duena. Esan nahi dut, taldea zaintzeaz arduratzen den pertsona bezala.

S.L.: Amatxo esatea ere bai baita gizonkeria, akaso. Baina, bai, ulertzen dut.

J.G.: Nik ‘Sara Amatxo’ bezala zauzkat gordeta mugikorrean.

S.L.: Baina hori lerdo hutsa zarelako da.

Seriotasuna, zentzua… oholtza gainean zuk trasladatu izan duzu, Sara. Egunerokoan ere horrelakoa al zara?

S.L.: Denetarik dago, egun lasaiagoak daude edota egun aztoratuagoak ere izan ditugu.

Eta gainerakook oholtzan egin duzuena performance baten parte izan da edo…

J.G.: Ehuneko zero. Erabat horrela gara eta horrelako gauzengatik uzten dugu taldea, ez da pertsonaiarik egon. Askotan galdetu izan didate, «Ben Yart horrela da errealitatean?»; eta bai, ehuneko ehunean horrelakoa da. Ni berdin, Kiliki berdin… Gardenak izan gara denok.

A.M.: Onerako eta txarrerako.

S.L.: Ez bagenekien zer egiten genbiltzan, paper bat asmatzen hasteko moduan izango ginatekeen bada!

Lehenengoz zuzenean ikusi nizuenekoa ekarri nahi dut gogora. Atlantikaldian izan zen, Errenterian.

S.L.: Bua, jendea eserita aulkietan. Gogoratu behar da jendea eserita zela hasi ginela kontzertuak ematen.

Gogoratzen dut azken kantuan esan zenutena: «Zuei esertzeko esatea eskatu digute, baina azken kantua da». Halako gauzak modu espontaneoan sortzen dituzue beti. Oholtzan nola eramaten da hori?

S.L.: Urduritasuna sortzen du, baina gero plazera ere bai. Momentuan estutzen zara, baina jarraian zure buruari gozatzen segitzeko esaten diozu.

J.G.: Ni lasaitzen nau Kiliki edo Benito bezalako ahozabal bat ondoan izateak. Hau da, nik ez badut ezer esaten, haietakoren batek botako du. Gehiago kezkatzen naiz haiek isilik daudenean.

Iaz Crystal aretoan (Bilbo) ikusi zintuztedan. Hasieratik ordura arteko bidea ikusita, beste Chill Mafia batekin topo egin nuen, heldutasunera iritsi zena… Eta hortxe dator banaketa, eta hori bada kuriosoa. Utziko zenuten zurrumurrua aspaldi zebilen airean, baina iazko horren ondoren ez nuen halakorik espero.

J.G.: Justu kontzertu horretan Chill Mafia berpiztu nahian ginen guztiok.

A.M.: Berriz ere bira hasi, proiektu berriari heldu… Baina geldirik egon ginen urtean ez zen batere lanik egin. Uste genuen zerbait egingo genuela, baina ez.

J.G.: Gure baitan zerbait egingo genuela esaten genuen. Autoengainua eta prokrastinazioa batu ziren.

A.M.: Baina oso organikoa izan zen hau ere. Iazko BIMEkoaren ondoren urtebete pasatu da, eta ez zuen zentzurik proiektuarekin jarraitzeak. Utz dezagun, eta aurrera.

J.G.: Normala zuk halakorik ez usaintzea, baina hortik aurrera hasi zen dena trakesten.

Nekeak jota uzten duzue, beraz. Talde dinamika ezak nekatuta?

J.G.: Bai. Hori, batetik. Baina musikarik ere ez genuen sortzen ordurako. Honek ez zeukan etorkizunik.

A.M.: Kronologikoki begiratuta ere, musika egin nahi duzu, baina bi urteko bira batean zaude, atsedena ere hartu nahi duzu, elkarbizitzak, urtebeko geldialdia… Nik musika egin nahi nuen, eta kito. Eta hori kolektiboan zailagoa da.

Ben Yarti elkarrizketa batean irakurri diot motibazio falta zegoela taldean eta motibazio falta horren errua elkarri egozten ibili zaretela. Zuen laguntasuna arriskuan ikusi duzuelako ere geratu zarete?

A.M.: Hein batean baietz esango nuke. Lana egiteko moduan ere eragiten du horrek. Lagun bezala primeran konpontzen gara, baina gero arazoak daude.

J.G.: Euskal Herrian ezagunak egin ginenean, kuadrilla bat ginela aldarrikatzen genuen. Kontzertuak ematen hasi ginenean, ez ginen kuadrilla bat. Asteburu osoa elkarrekin igaro ondoren, ez genuen elkarren berri izan nahi, auzoko lagunekin geratzen ginen. Denok TDH [arreta defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua] hutsak gara, eta lasai egon nahi genuen asteburuen ostean.

A.M.: Musikaz soilik hitz egitera pasatu ginen, eta ez bestelako gauzez.

Kantu bat sortzen duzuenean, beti hit bat sortzen saiatu zarete?

J.G.: Niri horrek presio dezente sorrarazi dit. Musika egin gabe egon naiz denbora luzez porrota jasateko beldurragatik edo ez gustatzeko beldurragatik. Horregatik nago orain musika gehiago egiten. Chill Mafia utzi dugu, eta aurrera. Gustatzen bazaio jendeari, ondo; eta bestela, funtzionario egingo naiz. Kilikik ere esan zidan berak ere beldur bera izan zuela, musika egitea ahaztu zitzaiola.

S.L.: Kilikik esan zuen ez zuela egun bakarrean sortutako musika egin nahi. Hau da, pausatuagoa den proiektu bat nahi zuela egin, gauzak ondo pentsatuta, eta horregatik ari da bere proiektua aurrera eramaten.

Zuri, Suneo, dagokizun partetik, Gorka Urbizu bezalako musikari batek bere sareetan «Merezi ote» abestiak hunkitu duela jarri izanak zer sortzen dizu?

A.M.: A bai, e? Egia esanda nik ez dut Berri Txarrak askorik entzun, kar-kar.

J.G.: Nik ere askorik ez, baina badakizu legenda bat dela.

S.L.: Tipo oso jatorra da.

J.G.: Nik bidali nion argazki bat esanez: «Larraunek tinko eusten dio». Gertukoak baikara. Ni Mugiron sortua ez banaiz ere, bertan dut familia, eta “Gazte arruntaren koplak” abestiaren bideoklipa ere han grabatu genuen. Txikitan asko joaten nintzen hara.

Marka komertzialak, Last Tour, Gaztea… mainstreamerako bidea ematen duten elementuak sartzen zirenean, nola kudeatu zenuten egoera.

S.L.: Fede itsua izan genuen Last Tourrekin, etorri zirenean. Gauza askotan egia da lagundu gaituztela, baina beste gauza batzuetan ezjakintasunetik hanka sartu dugu. Gauza batzuk beste modu batean egin nahi genituen une batzuetan, eta ezin zen horrela egin. Eta gatazkak sortzen ziren.

J.G.: Elias da Oso Politako gure managerra, baina Elias Ben Yarten managerra zen gu ezagunak egin aurretik. Guk ezagutu genuenean, ERTEan [aldi baterako enplegu erregulazio espedientearekin] zegoen, eta Oso Politak lana eskaini zion gu fitxatzearen truke. Eliasekin oso gustura ginenez, berarekin itsu-itsuan jarraitu nahi genuen, diskografikarekin baino berarekin jarraitzeagatik hartu genuen erabakia. Gure gertukoa zen, laguna aurretik ere.

S.L.: Pixka bat ezpataren eta paretaren artean bezala ere sentituko zen Elias. Hortaz, elkarrekin jarraitu genuen. Nire lehengusua da, gainera.

Markak segituan etorri zitzaizkizuen gainera. Hori ez da oso ohikoa.

S.L.: Eta askori ez diogu kasurik egin, baina gauza asko ez zirelako gure gogokoak. Zapatila ekologiko batzuk publizitatzeko esan ziguten, adibidez…

J.G.: Edo txapel itsusi batzuk eman zizkiguten publizitatzeko, eta guk «Espainiako txapela itsusienak» bezala erakutsi genituen furgonetan gindoazen batean.

S.L.: Eta izatez gauza oso interesgarriak saltzen dituen marka da. New Era zen marka hori. Marka oso handia da, baina guri txapel itsusiak iritsi zitzaizkigun.

J.G.: Kontua da lehen kolaborazioa Astorerekin izan zela eta atzetik beste guztiak etorri zirela gainera.

Industriaren bueltan… Kai Nakairekin ere egin zenuten halako beef bat. Benetakoa zen? Bere ekoizlea fitxatzen duzue, Durangoko Azokan eskuratzen duen beka kritikatzen duzue… Berak ez zekien ezer?

J.G.: Bai, bai. Hori erabat horrela izan zen.

Baina zergatik sartu zineten horrekin, Deep Sodarekin…

J.G.: Kilikiren eta Celestinoren kontuak dira hauek. Letra Ion Celestinok idatzi zuen, izatez. Euskal Herriko talde hauek halako cringe [auzolotsa] puntua ematen ziguten, eta horregatik atera zen abestia.

Mainstreama izan zarete zuek ere, baina erabat izan gabe. Undergroundean gehiago mugitu zaretela dirudi.

J.G.: Gaztetxe bakarra egin dugu eta hori Amorebietan izan zen. Batez ere aretoetan, festetako oholtzetan, izan udaletxe edota txosnetan…

Udaletxeek asko kontratatu zaituztete?

J.G.: Uda batean dezentetan jo genuen udaletxeek eskatu zigutelako. Baina gauza undergroundetan batez ere Espainian ibili gara, ez garelako ezagunak bertan, Madrilen edo Bartzelonan izan ezik. Saiatu gara hortik ihes egiten pixka bat. Zenbat eta sarrera gehiago saldu, orduan eta hobeto, hori izan da buruan eduki dugun ideia.

S.L.: Kontua da asko garela eta denontzat iritsi behar zirela sosak.

J.G.: Eta zergatik egin genuen Amorebietakoa? Sekulakoa izan zen, baina ez dakit, bidean harrapatuko gintuen.

Imajinatzen dut eskaintza asko eta asko jasoko zenituztela kolaborazioak egiteko.

J.G.: Rojuurekin eginda geneukan abesti bat, baina hor geratu zen.

A.M.: Eta Muguruzak ere eskaini zigun, ezta? Edo burua joan zait.

S.L.: Eta Manu Chaorena ere egon zen mahai gainean.

J.G.: Egia, hori ia-ia egin genuen!

S.L.: Eta Albert Plarena ere hortik ibili zen…

Probokazioaren kontua abestietan ere nabarmena izan da. «Barkhatu» izan zen lehena, «El Mundo»-n elkarrizketa bat ematea ez zen kasualitatez izan. Gero etorri dira «La del perro» edo «Puta Ripagaña». Zuk abesten zenuen, Julen, «Gazte arruntaren koplak» abestian, «sei kolektibok jo egin nahi ninduten atzo». Benetako arazorik izatera iritsi zarete? Beldurtu zarete?

J.G.: Bueno, jaso ditugu mezu erasokorrak. “El Mundo”-ko elkarrizketaren ondoren mehatxu batzuk jaso genituen, baina instituzioen aldetik ez dugu arazorik izan. Denak pertsonalak izan dira.

Faxismoaren gorakada bizitzen ari garen honetan, ez dakit nola daramazuen kontua.

S.L.: Azkenean Twitterretik jasotzen duzuna hor geratzen da, kalean bestelako kontu bat da.

Kalean agertu zaizkizue inoiz mehatxatzera?

S.L.: Nik entzun ditut irainak eta halakoak, baina bere horretan geratu dira.

J.G.: Kasuen %99an ez da ezer gertatu, baina %1ean etorri izan zaigu norbait oldarkor eta abar. Baina batzuetan gu ere lerdoen pare ibili garelako izan da, marra gorriak gainditu ditugulako. Hala ere, instituzioek ematen didate beldurra, ez nuke nahi Audientzia Nazionala gure atzetik jartzea.

Batzuetan mugan ibili zarete. «La del perro» kantua entzun besterik ez dago.

S.L.: Baina hori poesia da, aizu.

J.G.: Gainera, Hedoi Etxartek idatzi zuen.

S.A.: Barkatu, “La del perro” deitzen da?

S.L.: Bai, “A.C.A.B.” izan behar zen, “All Cats Are Beautiful”.

J.L.: Ni ere lehen elkarrizketan konturatu nintzen. Izen batekin zetorren, gero bestearekin… Baina Whatsapp taldean ez nuenez erantzuten…

S.L.: Batzuetan isiltasunak baiezkotzat hartzen ditugu.

J.G.: Garai bat izan nuen, Jose Mari Esparzaren “Jotas hereticas de Navarra” liburua irakurtzen ibili nintzela, eta 36ko Gerraren inguruko kontuak aipatzen zituen bertan. Halako zerbait egiten saiatu nintzen, baina beste letra batekin.

Bidean egin duzuen guztia egin eta gero, baduzue garai bat markatu izanaren sentsaziorik? Sex Pistols edo Kortatu bezalako taldeek ere oso gutxi iraun zuten eta arrastoa utzi zuten.

J.G.: Bai eta ez. Iruditzen zait atzetik etorriko denari atea zabaldu diogula. Hortik Kortatu bezainbeste gogoratuko gaituztenik ez dut uste. Baina, bai, belaunaldi batentzat musikalki edo egiteko moduetan ate batzuk zabaldu dizkiegula Euskal Herrian. Ez Tuli ez Kiliki ez dut uste izango direnik Fermin Muguruza berriak.

A.M.: Kortaturekin alderatzea flipatuarena egitea iruditzen zait, baina bai analogiak egon direla bi proiektuen artean.

Azken kontzertuak datoz. Euskal Herriko azkenak, urtarrilaren 3an eta 4an Bilbon. Baina azken kontzertua Bartzelonan ematekoak zarete.

S.L.: Last Tourrekin erabaki okerra hartu zen…

J.G.: Elias, zergatik dugu azkena Bartzelonan? [Managerra sartu da gelan].

Elias Monreal: Zuen agurra iragarri aurretik hitzartuta zegoelako.

Ez dakit zerbait gehiago gehitu nahiko zenuketen.

J.G.: Ni horrela ongi nago. «Kantatzera noazu bertso bat…» [kantari].

S.L.: «Bihar arte aio, bihar arte aio…» [kantari].