Arslanbob: ur-jauziak eta intxaurrondoak, Fergana mendikatean

Babash-Ata mendien eta Fergana mendikatearen arteko txoko batean ezkutatuta dago Arslanbob herri txikia, Kirgizian. Alderdi hartako edertasun naturalak erakarrita, jende asko hurbiltzen da. Ur-jauzi Txikiaren eta otoitzerako kobazuloaren ondoan dagoen azoka bizira joango gara aurrena, han, jendearen irribarre axolagabeen artean, litxarreriak eta artisautza saltzen baitituzte. Ondoren, Ur-jauzi Handira abiatuko gara, Erdialdeko Asiako garaienera. Eta azkenik, 4x4 automobil sendoetan, planetako intxaurrondo baso handienean barneratuko gara.

Malyy Bodopad (Ur-jauzi Txikia) festa bat da. Hamarnaka pertsona biltzen dira han, hiriak dituen leku ikusgarri bakanetako bat da-eta. Asko Arslanbobeko biztanleak dira. Familia osoak dira, gazte eta helduen taldeak, bakarrik edo lagunduta, bazkari postuen eta litxarrerien artean paseatzera etortzen direnak. Beste batzuk turistak dira, kirgizak, oroitzapen dendatxoen artean bueltaka eta erosten entretenitzen direnak, edo ur-jauziaren ondoan dibertitu, aireko tantek sortzen duten langar finak bustitzen utziz.

Han gabiltzan mendebaldar apurrak ere erakarpen bat gara, ur-jauzia bera bezainbeste edo gehiago. Nekez egin ditzakegu bi urrats jarraian, irribarre handi batez geldiarazten baikaituzte, haiekin hitz egiteko eta haien janaria partekatzeko. Hitz egitea ez da erraza; gure errusiera, kirgizera edo uzbekoa bezain ezdeusa da ingelesaren ezagutza. Baina ez da oztopoa, bihotzeko mintzaira salbatu ezin izateko, beti argazkiren batez lagundurik; nire irudiko, familia albumeko anekdoten sailean gordeko dute.

Ur-jauziaren edertasuna, 23 metrokoa, abside natural gisa txoko batean bildua, ez da bertaratzeko arrazoi bakarra. Handik oso hurbil, Berrogei Aingeruen Haitzuloa dago, hormako zulo txiki bat, bide ertzean, non, tradizioaren arabera, emakume santu bat bizi izan zen. Erromesaldi herrikoian, toki txiki eta apala da, otoitzerako harrizko gela bihurtu dena. Arslanbob herriak dituen 20.000 biztanleetatik gehienak uzbekoak dira jatorriz, eta islama gainerako herrialdeetan baino modu kontserbadoreagoan bizi dute. Beraz, haitzuloan ez da bisitarik falta izaten, ibiada edo jainkoaren gurtza egiteko. Hala ere, ausartuko nintzateke esaten hiriko osagairik interesgarriena biztanleria dela, jende xume eta abegikorra, irribarrea zabaltzen duena eta harreman joera erraza duena.

TOKI ONAK BAI, ZARATARIK EZ

Kanpotik iristen garenekiko adeitasunari eta jakin-minari dagokienez, ez da herrialdeko gainerako herrialdeen desberdina. Egia da orain arte turismoak ez duela tokirik izan. Eta han ibiltzen ginenok oso ohikoak ez diren helmugetarako bidaiak maite genituen, edo Tien San eta Pamir Alay gailurretara igo eta Lenin tontorra garaikur gisa apuntatzeko gogoz geunden mendizaleak. Azkenaldian, Kirgizia errebelazio gisa entzuten hasi da zirkuitu turistikoetan, eta paisaiaren eta kulturaren edertasunik ez zaio falta. Auskalo nola eboluzionatuko duen herriak eta nola aldatuko den paisaia turisten etorrera masiboarekin, baina, oraingoz, bertako jendearekiko kontaktua gozamena da.

Arslanbob herria, Kirgiziaren mendebaldean, Ferganako haranetik gertu dago, Jalalabad izanik erreferentziazko hiria. Erliebe zakar baten erdian kokaturik, bailara eta mendi askeak dantzan ari diren paisaiaz inguratuta dago. Ingurune natural hau da, hain zuzen ere, erakargarritasunik boteretsuena, eta bereziki intxaurrondoen baso itzela. Ikaragarria eta bakarra, munduko beste inon ez baitugu ikusiko espezie hau baso naturalak osatzen.

Intxaurrondoa, Juglans regia, hedatze zabala duen zuhaitza da, Galiziatik Txinaraino doana. Iritzia ahobatezkoa ez bada ere, ustez Ekialde Hurbilean eta Erdialdeko Asian du jatorria. Europan oso antzinatik dago eta Erroma izan zen intxaurrondoaren laborantza zabaldu zuena. Amerikara XVII. mendean iritsi zen, eta gaur egun nonahi dago, batez ere erdialdeko eta hegoaldeko Europan. Baina inoiz ez basoak osatzen, baizik eta talde ez oso handietan edo ale bakanez. Horrenbestez, intxaurrondo naturalen basoak ikusi nahi baditugu, Kirgizia bezalako herrialdeetara etorri behar da.

Basoa benetan handia da, eta antzina handiagoa izango zen agian, izenaren esanahiari kasu egiten badiogu: Arslanbob, Basoen Erregea. 6.000 km karratuko haran batean dago, Araba osoaren erdia. Bertako zati handi bat, batez ere mendietako hegalak, zuhaitz horiek populatzen dute, ziurrenik munduko intxaurrondo basorik handiena izango dena eratuz. 50 milioi urte dituen basoaz ari gara, gaur egun mila urte edo gehiagoko aleak dituena. Zuhaitz batzuek 30 metroko garaiera gainditzen dute, eta diametro handia eta itxura ikusgarria dute. Adaburu zabal biribilduek erridau zeharkaezin bat osatzen dute, enbor eta adarrez osatutako labirinto magiko bat, aspaldiko itzalen artean galtzeko modukoa.

Ez da harritzekoa kondaira ugari izatea. Batek kontatzen digu Alexandro Handia Arslanbobeko intxaurrek sendatu zutela, Indiako kanpainatik bueltan egin zuen bidaian. Greziara eraman zituena hura izatea frogatzerik ez dago, baina heleniarrek probetxu ona ateratzen jakin dute, karidopita badaukate, almibarrarekin egindako intxaur tarta zoragarri bat. Beste elezahar batek dio Profetak gizon bat bidali zuela lurrean paradisua aurkitzera eta, haran hau aurkitu zuenean, intxaurrak oparitu omen zizkion erein zitzan. Hemen intxaur hazkuntzari lotuta dago dena, eta 1.500 tona biltzen dira urtero, beste 5.000 tona fruiturekin batera, hala nola sagarrak, pistatxoak edo gereziak. Intxaurraren uztak, irail eta urri bitartean, bailara eraldatzen du ospakizun handi batean.

OROGRAFIA TORTURATUA

Basoa 1.700 metrora dago. Orografia zimurtsu bat da, eta Babash-Ata mendikateak inguratzen du; honek 4.000 metrotik gorako gailurrak ditu, elurrez estaliak. Benetako ikuskizun naturala da. Orografia torturatuak ez du bide egokirik errepide deitzeko. Bidezidorrak oinez edo zaldi igaro behar dira. Zabalenak direnek gurpilak erabiltzeko aukera ematen dute, baina lur orotako ibilgailuz, tranpak eta oztopo sadikoak gainditzeko. Han ez daude 4x4 ibilgailu modernoak eta erosoak, baizik eta zaharrak, gogorrak eta zurrunak: UAZ-469 sobietarrak; eta baita ibilgailu zaharragoak ere, mekanikari irudimentsuek mila aldiz konponduak, infernuko sugarrak jasateko gai direnak, hori bai, gure bizkar eta artikulazio mingarrien kontura.

Neketsua da toki arrokatsu horietan murgiltzea. Proba handia da antsietatearen, bertigoaren edo presaren gaitza pairatzen duenarentzat. Hala ere, arerio baten ordez, denbora adiskidetzat daukaten arima bareagoek asko gozatuko dute inguru hauetan filmatze geldo eta lotsarik gabeak duen abenturaz. Nolanahi dela, sariak nabarmen gainditzen du ahalegina. Harkaitzez eta zeruz, basoz eta gailurrez, jaiotzen diren ibaiez eta hiltzen diren murmurioez osatutako koadroa balkoi malkartsuekin konbinatzen da. Haietatik, batzuetan, hodeiak ebakitzeraino igotzen diren harri erraldoien kontra jotzen du ikusmenak, eta, beste batzuetan, Ferganako haranaren hego-mendebaldean galtzen da, mendiek utzitako zirrikituen artean.

Arslanbobetik egiten den ibilbiderik ezagunena Velikly Vodopadera garamatza, Ur-jauzi Handira, alegia. Urezko erridau lirain eta luze bat da, Erdialdeko Asiako altuena, 80 metroko erorketarekin. Putzu sakon eta estu batean amiltzen da, eta putzu horren itzalak bertikaltasun ia perfektuan harrapatuta geratzen dira. Arraildura mehar batek baino ez du bere barrualdea ibarrarekin lotzen. Horregatik, erori berri den korrontea tarrapata bizian doa ibilguaren gainera; berriz ere argitara ateratzeko presa du. Kontrako norabidean lagunduko diogu leizeko errai hutseraino, airea argitzen duen linterna natural bat bezala irekitzen den zerurantz begiratzeko. Igo egin behar dugu.

Eguzkiak jotzen duen mendi mazela aldapatsu batetik egiten da igoera. Baina bidea ez da igotzeko ahalegina baino zailagoa. Berriz ere begirada adin guztietako herritarren irribarreekin gurutzatzen da, gora eta behera ibiltzen baitira beren lurraldean egoteak ematen dien naturaltasunarekin, urrundik iristen garenok batzuetan egiten ditugun zeremoniarik gabe. Gora iritsitakoan, ur-jauzia koloso baten haria da, larreak josteko harrizko orratz baten begian sartzen dena. Eta hark bere lana egiten duen bitartean, bertako jendearen abegi ona eskertzeko buelta eman dugu eta... egin diguten argazkia beste familia album batean geratuko da.