Languedoceko gazteluak, kataroen erresistentzia

Languedoceko bideek suzko eta odolezko kontakizunetara garamatzate. XIII. mendeko ekialdeko Pirinioen inguruan, boterea lortzeko borroketan, Albiko heretikoek sarraski tragikoa pairatu zuten. Baina bons homes haiek desagertzeari uko egin eta gotorlekuen ondarea utzi zuten. Gazteluak zeharkatzea historian barrena bidaia bat egitea da, Okzitaniako herri eta paisaia ederren artean.

Rosa Monterok, ‘Historia del rey transparente’ eleberrian, Leola protagonistaren ahotan jartzen du “gizon on” eta “emakume on” haiek, albitarrak izenez ezagutzen direnek, mendeetan sortu zuten erakarpena. Deitura horrek Okzitaniako Albi hirira garamatza, gaur egungo Estatu frantseseko hego-ekialdera. Nolanahi ere, haiek izendatzeko XIX. mendetik aurrera grezierazko catharoi terminoa (garbiak) ere erabiltzen da: kataroak.

Gizon eta emakume haiekin topo egiten du Leola delakoak Marmande, Agen, Moissac, Montauban herrietan. Eta aitortzen digu nolako begikotasuna pizten dioten. Uste du zentzuzkoak, gozoak eta baketsuak direla, pertsona guztiak berdinak direla uste dutenak, denok arima garbiak eta onak baikara, Kristok salbatuko dituen aingeru eroriak. Azaltzen digu ez dutela Infernuan sinesten, haien jainkoa maitasuna delako, eta, monasterioetan bakartu ordez, herriarekin nahasita bizi direla, hizkuntza xume bera hitz eginez, aurrera egiteko lan eginez eta etxeetako ateak karitateari zabalduz. Eta adierazten du, emakumeen zeregin garrantzitsuek erakartzen dutela.

Esan gabe doa, kataroen heresiaren ikuspegi idealizatua da, haien printzipio justuen eta haien desagertze tragikoak elikatua. XI., XII. eta XIII. mendeetan katarismoak harreman soziopolitikoak arautzen zituen feudalismoa eta Eliza Katolikoaren botere espiritual eta mundutarra zalantzan jarri zituen. Erradikalismo etikoak eta berdintasun mezuek haize freskoa zekarten, elite ahalguztidun batzuek ezarritako gizarte ordena estua kolokan ipintzea. Asiatik eta Balkanetatik zetozen korronte pauliziar eta bogomilarren oinordekoa zen nolabait. Pirinioetatik Europako ekialderaino zabaldu zen, izen ezberdinak harturik: Xanpainan publikanoak, Borgoinan bougreseak, Flandrian pifleak, Renanian luciferinoak, Italian patarinoak... eta Okzitanian kataroak.

AZKEN GAZTELU HERETIKOAK

Queribusko gazteluaren gainetik zirrara sentitzen da, paisaia ederrak eta hormen sendotasuna nagusi baitira. Kataroen gaztelu asko bezala, harkaitzezko muino baten gainean dago, eta 728 metro ditu. Arranoen habia da. Oinplano poligonaleko dorre batek koroatzen duen tontorreraino igotzen dira hiru barruti harresituak. Barrualdean, bobeda batzuen nerbioak abiatzen diren erdiko zutabe baten inguruan dagoen gela gotiko handi batek harritu egingo zaitu. Cucugnan udalerrian gaude, non Queribus -Querbus okzitanieraz- izan baitzen matxinada kataroaren azken lekua, errenditu zen azken gaztelua. 1255ean gertatu zen.

Katarismoak, Europako beste leku batzuetan jazarria, babesa aurkitu zuen Languedoceko nobleziaren artean. Baina Elizari eta Kapetar dinastiari egindako erronka handiegia izan zen. Incentzio III.a aita santuak zorrozki moztea erabaki zuen eta 1209an Albitarren aurkako gurutzada bezala ezagutzen dena deklaratu zuen. Honen helburua, behingoz eta betiko, kataroen heresia armen bidetik erauztea zen. Hala, 46 urtez, Tolosako konderri zaharraren lurrak odolezko aintzira bat izan ziren.

Pasarterik dramatikoenetako bat Montsegur gazteluan gertatu zen. 1244an, gurutzatuen eskuetan erori zen azken aurreko gotorlekua izan zen. Hamar hilabeteko setioa eta ehunka pertsonen sarraskiak izan ziren. Zorabiagarria da gaztelua, 1.207 metroko altueran baitago, eta harresi bat du. Basoaren barrutik, magikoa da igoera, hunkigarria, malenkoniatsua. Eta gailurrera iritsitakoan, dorrea erraldoien arteko desafio gisa agertzen da. Bistak, nola ez, ikusgarriak dira, baina halako aztoramen bat, halako ezinegon bat sentitzen dugu etengabe. Izan ere, haizea, isilik egon ordez, magaletik igotzen da, Camps des cremats delakoaren hilarritik, eta han hil zituztenen aspaldiko oihua da: «Martirs del Pur Amor Cristian».

BESTE BOST GAZTELU

Ez da inoiz herrialde katarorik izan. Lelo turistiko bat besterik ez da. Hori bai, Languedocen inguruko alderdiari erreferentzia egiten dio, gaur egun departamendu ezberdinen artean banatutako lurralde historikoa baita. Ezaugarri hauek ditu: mediterraneotasuna, pinudi, arte, mahasti, ekilore eta zerealen lurrez, ibai epeletako haranen eta Pirinio aurreko mendien artean. Gazteluak nonahi, Frantzia osoan bezala, harkaiztegi malkartsuetan eta lautadetan daude berdin. Beraz, ariketa pixka bat egitera behartuko gaituzte, baina saria jasoko dugu talaia naturaletan.

Gaztelu kataroez ari gara, eta ondo diogu, baina komeni da zehaztea gehienak jatorrian bakarrik izan zirela, zeren eta gurutzadaren ondoren, benetako boterearen eskuetara igaro zirenean, behar estrategiko berrien arabera birmoldatu baitzituzten. Hala, garai desberdinetan zehar, batzuek beren itxura militarra mantendu zuten, beste batzuk jauregi bihurtu ziren eta gehienak XVII. mendean abandonatu zituzten. Geroago, irizpide historikoei jarraituz zaharberritu ziren.

Gaztelu guztien artean bost aukeratuko ditut, edertasuna, historia, ikusgarritasuna eta legenda ondo uztartzen dutenak. Lehenengoa Peypertuse da, tamainagatik, konfigurazioagatik eta kokapenagatik liluratzen duen gotorlekua. 800 metroko altuera du eta maila ezberdinak ageri ditu. Behe Gazteluak, handia eta harresitua, branka bat osatzen du, eta bere ezproiak zerua zeharkatu nahi duela dirudi. Erdialdean, jatorrizko gaztelua, Dorre Zaharra izenekoa. Eta horren gainean, Gaztelu Garaia, garnizioa zegoen tokia. Eta gero San Jordi dorre ikusgarria, multzoa menderatzen duen txopako alkazar ikusgarria, San Luis eskailera aldapatsutik iristen dena.

BLANCA BORBOIKOAREN ESPIRITUA

Hurrengoa, Puilaurens; malkar batean, azken sarrera aldapatsua duena, sigi-saga Ardu mendiaren gainean. Egitura ezin hobeto kontserbatzen du, harresiekin, arma-patioarekin eta Gaztelu Garaiarekin, bihurgune eta pasabidez betea. Hemen, gotorlekuko gune nagusia, erdian dagoen dontzeila eta Dama Zuriaren dorre zilindrikoa altxatzen dira. Bertan bizi da Blanca Borboikoaren espiritua, Frantziako Felipe III.aren biloba, haren senar Pedro I.a Krudelak eraila.

Ondoren Termesera iritsiko gara, konkistan gurutzatuei gerra gehien eman zien gotorlekura. Haran sakon eta estu baten gainean dago, baina igoera xumeko muino batean. Hondatuta dagoen arren, gure irudimenaren magia guztia biltzen du, dorre zirkularrez harresitutako esparru bikoitzagatik, elizaren hondakinengatik, bere neurrien inpaktuagatik eta arnasketa geldiarazten duten baso, gailur eta haitzarteen inguruko paisaiagatik.

Lastours, berriz, deskribatzen zaila den edertasun baten gutizia da. Lau gaztelu, elkarren ondoan, beste hainbeste muinoren gainean, landa-bidexken bidez elkartuta, defentsa premia baino gehiago joko baten emaitza dirudien multzoa osatzen dute. Cabaret gaztelua kataroen erresistentziako gune garrantzitsua izan zen, eta, Quertinheux eta Surdespine bezala, gurutzadaren ondoren berreraiki zuten. Tour Regine, gazteena, etiketa horrekin jaio zen. Herritik iristeko bidea ederra bada, amaiera fantasiazko eztanda bihurtzen da.

Azkenik, Roquefeixade-ra joango gara, erromantizismo zoragarriz tindatutakora. Bertan trobadore okzitaniar bat agertzen da maitasun galduei eta haien espektroei buruzko poemak errezitatzen. Ederra eta dramatikoa, bere hondakinen irudiagatik eta kokagunearen indarragatik. Haren hondakinak epitome eta epilogo ezin hobeak dira oc hizkuntzako azentua duen tragedia baten ibilbiderako.