Groenlandian, larrialdi klimatikoa inuit mundua suntsitzen ari da etengabe

Lur Berdea izendatu zuten bikingoek Groenlandia. Orduan epelago egiten zuen. Azken hamarkadetan, bertako glaziarrak urtzen ari dira larrialdi klimatikoaren eraginez. Lurraldeak munduko ur gezaren %12 gordetzen duenez, itsasoaren maila izugarri igoko litzateke, inuiten unibertsoa, fisikoa eta kulturala, hondoratuz.

Groenlandiako ekialdeko ur turkesetan amiltzen ari diren icebergen zalapartak alarma guztiak piztu ditu amildegiaren ertzean dagoen planetako ekosistema garrantzitsuenetako baten inguruan.

Izotza etengabe urtzen den bitartean, Ittoqqortoormiit herrixkan, ehiztari inuiten azkenetariko komunitateak arriskuan ikusten ditu arbasoen bizirauteko bideak.

Groenlandiako izotz geruzak planetako ur gezaren %12 inguru gordetzen duenez, urtuz gero itsasoaren maila zazpi metro igoaraziko litzateke, eta klima aldaketak herrixka isolatu horri ur edangarriaren iturri bakarra kenduko lioke.

Negu hotzak, izotz sendoak eta elur ugariak osatzen dute inuit hauei bizitza garatzea ahalbidetu dien ingurune naturala, Scoresby itsasartearen ondoan kokatzen dena.

Baina Artikoko tenperaturak munduko batez bestekoa baino lau aldiz azkarrago ari dira igotzen.

Edateko ur falta

Ittoqortoormiiten, gertuen dagoen giza koloniatik 500 bat kilometrora, edateko ur iturri bakarra dago: laku batetik datorren ibai bat, urtzen ari den glaziar batek elikatua.

«Agian urte batzuk barru ez da ezer geratuko», ohartarazi du Erling Rasmussenek, Nukissiorfiit konpainia publikoan ura herriarentzat kudeatzeko ardura duenak.

Azken uztaila inoiz ezagutu den beroena izan da, Groenlandiako Summit Camp ikerketa estazioak jaso dituen datuen arabera.

«Glaziarrak gero eta estuago daude», gaineratzen du Rasmussenek. «Beldur naiz, zalantza dut etorkizunean, edateko, herriak ozeanoan bilatu beharko ote duen ura».

Izotza ur edangarri bihurtzeak energia asko exijitzen du eta aleatorioa da, eta Groenlandiako beste komunitate txiki isolatu batzuek, mendebaldeko kostaldeko Oqaatsutek adibidez, gatzgabetzearen aldeko apustua egin dute.

Bankisa mehean, hartz gosetiak

Scoresby itsasartearen inguruan - munduko fiordorik handiena -, urtean hilabete batean baino ez dago lurra izotzaren azpian, eta negu polar amaigabeetan, biztanleak ehiztariek lortzen duten haragiaren mende daude.

Zamaontziak urtean behin edo bitan iristen dira Ittoqortoormiitera, fiordoaren bokalera. Orduan ere marinel trebeek sigi-saga egin behar izaten dute pasabide estuez jositako iceberg itzelen artean.

«Gure animalien proteinak behar ditugu. Ezin dugu Danimarkako haragi izoztua erostearekin konformatu», salatzen du Jorgen Juulut Danielsen irakasle eta herriko alkate ohiak.

Baina termometroak gora egin eta leizea mehetu ahala, foken ehiza tradizionala, pinipedioek arnasa hartzeko izotz-zuloetatik gora egiten dutenean harrapatzean oinarritzen dena, gero eta arriskutsuagoa bihurtzen ari da.

Peter Arqe-Hammeken ehiztaria bere emaztea eta bi seme-alabak galtzeko zorian egon zen pasa den urtarrilean, ehizaldi batean, izotza motozikletaren azpian sartu zitzaienean, zero azpitik 20 gradutako tenperaturan.

Idi muskatua ezin harrapatu

Emaztea muskuluak urratuta atera ahal izan zen eta 12 urteko seme zaharrena ur izoztutik atera zuen, kontatzen du 37 urte dituen inuitak.

Elur gutxiagorekin ere zailagoa da traineru txakurrak erabiltzea idi muskatua harrapatzeko.

Gizakiak ez dira kaltetu bakarrak. Bankisaren ahultzea dela eta, gose diren hartz zuriak herrixkaraino iristen dira janari bila.

Kate-erreakzioak

Rode fiordoko mendi gorrixken artean kokaturik - fiordo gorria, fiordo bat fiordoan -, beren horma urdinxkak, itsasotik altxatzen diren glaziarrak, ezinbestekoak dira ekosistemarentzat.

Bertako muturreko baldintzek planeta osoan gutxien ikertu den eskualde bihurtu dute. Bost urteko planifikazio xehearen ondoren, Estatu frantseseko Groenlandia zientzia-ekimena klima-aldaketaren postu aurreratu honetan zer gerta daitekeen ikertzeko irrikan dago; berandu baino lehen.

Azken bi hamarkadetan, Groenlandiako izotz geruza erraldoiak 4.700 milioi tona galdu ditu, eta, berak bakarrik, ozeanoak 1,2 zentimetro igotzea eragin du, Artikoan adituak diren Danimarkako zientzialariek ohartarazi dutenez.

«Berotze globala dagoela entzuten duzue, baina hemen zuzenean ikusten duzue», ohartarazten du Vincent Hilaire espedizioko buruak AFPko kazetarien aurrean, «Kamak» laborategi-belaontzian

Groenlandiako hiriburua den Nuuken egoitza duen Greenland Climate Research Centreko Caroline Bouchard zientzialari quebectarra beldur da, glaziarren atzerakadak Scoresby itsasartea «hain aberatsa ez den ekosistema» izatera kondenatuko duelako.

Izan ere, itsasora isurtzen diren glaziarrek ur-goraldia eragiten dute, eta urtzeak, elikagarri ugari duen fiordoaren hondotik, ur hotza altxatzen du.

Glaziarrak urtu eta lurrerantz atzera egiten duten heinean, naturaren mekanika izugarri hori zapuztu egiten da. Mantenugaien urritasunak kate-erreakzio bat eragiten du: plankton gutxiago, beraz bakailao polar gutxiago, beraz foka eta hartz gutxiago, Ittoqqortoormiiteko biztanleentzat funtsezkoak diren proteinen iturriak gutxiago...

Bakailao polarra

Kamaken estalkian, Caroline Bouchardek bere sareen edukia egiaztatzen du, eguzki artikoaren argi distiratsuak Petriren plakan itsas bizitzako miriada bat argitzen duen bitartean.

Bere laginean, kopepito, plankton eta krill krustazeo txikien artean, bakailao larba kopurua pasa den urtean 53 izatetik aurtengo udan 8 izatera jaitsi da.

Gutxitze horren kausak zehazteko emaitzen azterketa sakona egin behar bada -onartzen du-, zenbakiak izugarri baxuak egiten zaizkio.

Bakailao polarra Artikoko «ekosistemaren bihotzean» dago, azpimarratzen du.

«Bakailao polarraren stocka bat-batean erorarazten baduzu, zer gertatuko da eraztundun fokarekin eta hartz zuriarekin?»

Beti eragin berarekin: ondorio katastrofikoak inguruko biztanleentzat.

«Ez da bakarrik Ittoqortoormiit, galtzen aterako dena. Bizimodu paregabea da», deitoratu du Bouchardek.

«Odolezko elurra»

Greenlandia izeneko espedizioan egindako ikerketa berriek koadro ilun bat marrazten dute glaziarren etorkizunerako: fiordo gero eta beroago batean, kolore gorrixka zabaltzen da izotzaren eta elurraren gainean.

«Odolezko elurra» izeneko pigmentazio horren atzean, elurretako alga mota bat dago, «Sanguina nivaloides», zientzialarien artean 2019ra arte identifikatu ez dena.

Elurra urtzen denean, alga hori argi-intentsitatetik babesten da, pigmentu gorri laranjatu bat sortuz. Baina, horrela, kolore horrek elurrak eguzkiaren argia islatzeko duen gaitasuna gutxitzen du, horrela, urtzea bizkortuz.

Ikerketen arabera, mikroskopikoak, algak, dira Groenlandiako %12aren geruzaren urtzearen erantzuleak; hau da, 32.000 milioi tona izotz. Zenbaki «izugarria» ikertzaileentzat.

Nahasmen klimatikoaren beste adibide bat: berotegi efektuko gasen isurketek tenperaturen igoera eragiten dute, glaziarren urtzea azkartuz eta algen hazkuntza bultzatuz. Horrek glaziarrak eguzki eta bero izpi gehiago xurgatzea eragiten du.

«Hondamendi baten aurrean gaude», esan du Eric Marechal frantziarrak, Ikerketa Zientifikoen Zentro Nazionaleko (CNRS) ikerketa zuzendariak.

Ondorio planetarioak

30 urte beharko lirateke, haren ustez, horrelako larritasuna duen joera frogatzeko. «‘Prozesu hau garaiz geldiarazi ahal izango da?’ Ez dut uste», kexu da.

Vikingebugt (bikingoen badia) bailara malkartsu bat irensten duen glaziar izugarrira hurbiltzen garenean, Vincent Hilairek, espedizioko buruak, hartz polar batek lokatzetan utzitako arrasto baterantz zuzendu du fusila.

Baina ikertzaile hauentzat, hartz polarren lurraldea zeharkatzeko arriskua hartzea merezi du.

Negazionistei begira

Klima-aldaketaren aurkakoak erlojupekoa erabiltzen ari dira aitzaki moduan, eta horrek CNRS eta Météo Franceko taldeak «odol-elurraren «laginak hartzera behartzen ditu, sateliteen datuak erabiliz algen portaera ulertzen lagunduko dietenak. «Hemen dugun arriskua ekosistema oso bat desagertzea da», azaldu du Eric Mariskalek.

Dena den, «Groenlandian gertatzen ari denaz interesatzea uraren zikloaren desorekaren dinamika planetaren eskalan ulertzea ere bada, eta urtze nagusiaren dinamika ulertzea, ozeanoen goratzea eragiten duena».