Institutu Armatuak Pardines hil zuten bi iheslariak bilatzeko operatibo zabal batekin erantzun zuen. Txapelokerrek Tolosako Olarrain auzoko Benta Aundi parajean aurkitu zituzten. Bertan, 23 urteko Etxebarrieta hil zuten. FOPen esku hiltzen zen ETAko bigarren militantea zen.

Jose Maria Quesada, erakundeko lehen buruetako bat, izan zen Espainiako indar armatuen jardueraren ondorioz hil zen ETAko lehen kidea. Urte bereko urtarrilaren 29an hil zen Quesada, besteak beste, Meliton Manzanasek egindako torturen ondorioz, atxiloketa garaian jasandako tratu bihozgabeak utzitako arrastoaren ondorioz. Aste batzuk geroago, ETAk torturatzailea hil zuen.

Bertsio guztiak bat datoz esatean Pardinesen heriotza, Melitonena ez bezala, ez zuela ETAk planeatu. Etxebarrieta hil zen moduari buruz, bi bertsio ezberdin eta kontrajarri sortu ziren.

Bost hamarkada baino gehiagotan, Estatuak onartutako bertsio ofizialak Guardia Zibilaren Komandantziaren adierazpen bati eusten zion. Horren arabera, «muntatutako zerbitzuen ondorioz, unitate horretako bikote batek bi hiltzaileak aurkitzea lortu zuen arratsaldeko zazpiak aldera, eta haiek identifikatzen saiatzean, berriro tiro egin zuten, guardietako bat oldartu zitzaien, eta gorputzez gorputz borroka gogor bat izan ondoren, erasoari eutsi behar izan zioten, eta haietako bat zauritzea lortu zuten, zeina, Tolosako ospitalera premiaz eramanda, handik gutxira hil baitzen».

Autopsiak indartutako bertsio ez ofiziala

Etxebarrietaren familiak ez zuen inoiz sinistu filmeko kontakizun hori. ETAko militantea buruan kolpatu zutela eta ondoren tiroz hil egin zutela zioen. Izan ere, familiaren bertsioa indartzen zuen eta Guardia Zibilarena gezurtatzen zuen funtsezko testigantza bat bazegoen: Sarasketarena. Etxebarrietaren kideak –heriotza-zigorra ezarri zioten, baina 30 urteko espetxe-zigorra ezarri zioten ondoren– 1978an 'Egin' egunkariari eskainitako elkarrizketa batean kontatu zuen bere bertsioa.

«Txabik kazadora kremaileraduna zeraman. Guardia zibilak ireki zion, lantza edo labankada bat sartzen ari balitz bezala, eta, pistola ikusi zuenean, orro antzeko bat egin eta gerritik heldu zion Etxebarrietari. Gogoratzen dut berak atera egin nahi zuela, baina guardia oso handia zen. Pistola atera eta tiroka hasi zitzaidan besteari apuntatu nion. Auto baten atzean ezkutatu zen. Korrika hasi aurretik Txabi ikusi nuen lurrean, eta guardia zibila gainean. Gero esan zidaten buruan jo zutela, eta gero bi tiro eman zizkiotela bularrean», adierazi zuen Sarasketak, 2017an hil zenak, elkarrizketa horretan.

Autopsiak bakarrik konpon zezakeen desadostasuna, baina ez zitzaion familiari entregatu, nahiz eta honek hainbat hamarkadatan erreklamatu zuen. Azkenik, autopsia gertakarien egunean eman zen ezagutzera, ekainaren 7an, baina 2022an.

Bertan, buruko lesioa deskribatzen da («zauri ebaki-uspeldua buruaren okzipitalean, hormako kolpearekin bat datorrena»). Eta bi bala zauri.

Lehenengo zauriaren arrastoaren arabera, bala saihetsarteko eremutik sartu zen eta bizkarretik irten zen. Auzitegiko medikuek ziotenez, bigarren bala, heriotza eragin zuena, bizkarretik eta distantzia labur batetik jaso zuen. Barruan geratu zen.
Javier Buces (Aranzadi Zientzia Elkarteko aditua) eta Eneko Etxeberria EHUko irakaslea izan ziren, dokumentuak erkatu ondoren, auzitegiko medikuen azterketa hori ezagutzera eman zuten adituak.

Bi adituen arabera, Etxebarrietaren «bizitzeko eskubidea urratzeko probabilitate handiak» ondorioztatzen zituen autopsiak. Hau da, lehenik buruan kolpe bat emanda zauritu zuten, baina babesik gabe zegoenean bizkarrean tiro bat emanda errematatu zuten, 'Egin'-i Sarasketak kontatu zion bezala.

Ez dago beste azalpen «koherenterik» EHUko irakaslearen iritziz.

Aurkikuntzak goitik behera aldatu zuen kasua, Etxebarrieta biktima bihurtu baitzuen, berak lehenago Pardines guardia zibila hil arren. Eta, horren ondorioz, familiak ekimen bat abiarazi zuen, Lakuak biktimen gainean sortutako batzordean aitortza hori izan zezan Etxebarrietak.

Ikono bat

Bere onarpen ofizialerako prozesuaz harago, egia esan, Etxebarrietaren figurak osagai guztiak biltzen zituen Euskal Herriaren independentziaren aldeko borrokaren ikono bihurtzeko. Eta horixe gertatu zen, hain zuzen ere.

23 urte besterik ez zituen arren, ikasle bikaina eta poesia zalea zen. Walt Whitmanen idealismoa atsegin zuen, eta gero beste gazte batzuentzat matxinada armatuan parte hartzeko inspiratzaile izan ziren esaldi batzuk utzi zituen. «Solo tenemos que avergonzarnos de aquello ante lo que hemos huido y de lo que hemos rehuido», idatzi zuen.

1997an, Txalapartak saiakerak eta bertsoak bildu zituen, eta 'Txabi Etxebarrieta, poesía y otros escritos' izenburupean argitaratu.