2000ko abuztuaren 7an, astelehena, 22.50ean, ETAko lau kide hil ziren Renault Clio batean zeramaten lehergaiak eztanda egin zuenean, Bilboko Bolueta auzoko Miraflores gainean. Erakunde horren historian ustekabeko deflagrazio batean inoiz hildako militante kopururik handiena izan zen.



Hildakoen gorpuak Basurtuko Auzitegiko Institutu Anatomikora eraman zituzten autopsiak egiteko eta identifikatzeko. Hurrengo egunean, izen posible batzuk iragazten hasi zirenean, komunikatzaile anonimo batek ETAren izenean adierazi zuen hildakoetako bi Patxi Rementeria (39 urte) eta Ekain Ruiz (23 urte) zirela.



Bitartean, dozenaka pertsona kontzentrazio iraunkor bat egiten hasi ziren, bost egunez, Basurtuko Ospitale Zibileko auzitegiko klinikaren instalazioen aurrean.



Bertan, krepe beltza zuen ikurrina bat eta lore sorta batzuk jarri zituzten, hildakoen nortasunari buruzko albiste ofizialen bat jasotzeko zain. Baina identifikazio hori luzatuz joan zen, eta hilaren 19ra arte ez zen osatu, nahiz eta ordurako jakina zen beste bi hildakoak Zigor Aranbarri (23 urte) eta Urko Gerrikagoitia (23 urte) zirela.



Gertakariak hamaika erreakzio sortu zituen. Herri Batasunak, bere bozeramaile Arnaldo Otegiren bitartez, «indarkeriazko konfrontazioa behin betiko baztertu eta Euskal Herrian konfrontazio demokratikoa ezarri» behar zela adierazi zuen. Aldi berean, lasaitasunerako deia egin zuen eta «sektore politiko, sozial, sindikal, enpresarial eta eklesiastiko guztiekin, diskrezio osoz, elkarrizketa bat mantentzeko» nahia adierazi zuen, bizi zuten egoerari irtenbidea bilatzeko helburuarekin.



PPko zenbait buruzagi «pozik» agertu ziren gertatutakoarekin, hala nola Carlos Iturgaiz EAEko presidentea eta Enrique Villar Espainiako Gobernuaren ordezkaria, «jainkozko justizia moduko bati» buruz hitz egiten zuten.



Abuztuaren 12an, larunbata, Bilboko Areatza txiki geratu zen hildako lau lagunei ezker abertzaleak egindako omenaldirako. Omenaldian, senitartekoek eta lagunek argazkiak jarri zituzten, «Euskal Herria bizi dadin, lepoan hartu eta segi aurrera» leloarekin batera.



«Gorpuak bahitzeko» saiakera



Omenaldi horiek jazartzen hasi ziren. Hala, Ertzaintzak eginbideak abiarazi zituen Areatzan egindakoagatik, eta hildakoen jatorrizko herrietako udaletxeetan hil-kaperak jartzea eragotzi nahi izan zen.



Hain zuzen ere, azken neurri horrek egoera bereziki gogorra eragin zuen; izan ere, Fiskaltzak abuztuaren 18an eskatu zien epaileei gorpuak berehala hilerrira eramateko, udaletxeetatik igaro ez zitezen.



Hala egin zuen Bilboko Instrukzioko 1 zenbakiko Epaitegiko Maria Dolores Muñoz epaileak Urko Gerrikagoitiaren gorpuarekin, eta ehorztetxeari entregatu zion zuzenean. Senideek garaiz jakin zuten eta Derioko hilerrian lurperatzea eragotzi zuten. Egoera bera bizi izan zen gainerako hildakoekin, eta emaitza berbera izan zen. Gertatutakoaren ondorioz, Juan Mari Olano Amnistiaren aldeko Batzordeen koordinatzaile nazionalak salatu zuen «gorpuak bahitzeko» agindua eman zela, eta azpimarratu zuen «mundu guztiak duela bere hildakoak modu duin eta askean lurperatzeko eskubidea».

Hildakoen gorpuzkiak haien jatorrizko herrietara iritsi ziren hiletak eta omenaldiak egiteko, hilaren 19tik 20ra bitartean, eta ikurrinen korridore luzeak izan ziren nagusi, ezker abertzaleak Markina-Xemeinen, Hernanin eta Durangon deitutako greba orokorren testuinguruan.


Ruizen eta Rementeriaren errautsak Hernaniko eta Markinako udaletxeetara eraman zituzten, hurrenez hurren, eta Ertzaintza zain zegoen bietan. Lehenengo kasuan, herritarrak saiatu ziren errautsak udaletxean sartzen, baina Ertzaintzak kargatzen amaitu zuen. Hala eta guztiz ere, azkenean Udaletxeko Osoko Bilkuren Aretora eraman zituzten, eta bertan hil-kapera jarri zuten, baina ezin zen bisitatu. Arratsaldean, errautsak Plaza Berrira eraman zituzten, eta ehunka pertsonak desfilatu zuten bertan.



Antzeko egoera bizi izan zen Markinan, aurreko egunetik Ertzaintza udaletxe barruan zegoela. Hori dela eta, Rementeriaren errautsak zituen hil-kapera sarreran jarri zuten, eta ehunka lagunek omenaldia egin zioten.



Bestalde, Gerrikagoitiak eta Aranbarrik omenaldi herrikoia jaso zuten Durangon, bertako kolektiboetako eta ezker abertzaleko erakundeetako ordezkariekin, euren argazkien aurrean, lorez betetzen joan zen oholtza baten aurrean.



Historia luze eta tragikoa



Boluetan hildako lau pertsonak lehergailuen eztandaren ondorioz hildako euskal militanteen historiaren parte izatera pasatu ziren. Leherketa horiek duela urte asko hasi ziren, baina Boluetakoa biktima gehien izan zituen kasua izan zen.



Egoera horretan hildako lehen bi boluntarioak EGIko militanteak izan ziren, EAJko gazteak, baina horietako bat, Jokin Artajo, ETAra pasatuta zegoen ordurako, gertuko pertsonen arabera. Artajo eta Alberto Asurmendi 1969ko apirilaren 7an hil ziren, Ultzamako haranaren parean, komandoko beste kide bat jasotzera zihoazela autoan zeramaten lehergailuak eztanda eginda.



1983ko apirilaren 19an Arrasaten bonba bat jartzera zihoazen ETAko lau militante hiltzeko zorian egon ziren. Goma egoera txarrean zegoen, eta haietako bat, Felix Badiola, gertatzen ari zenaz ohartu zen eta lehergailua bere gorputzarekin estali zuen. Ondorioz, zauriturik geratu ziren bi lagunen bizia salbatu zuen, ez, ordea, Jose Antonio Garate beste lagunarena.



90eko hamarkadan bi izan ziren lehergailuak manipulatzen ari zirela hildako ETAko militanteak. Joxe Mari Arantzazistrokeri, Usurbilgo seme kutun izendatu zutenari, bonba batek eztanda egin zion Oiartzungo Mamut hipermerkatuaren ondoan, 1990eko abuztuaren 21ean. Hurrengo urtean, urriaren 25ean, 'Kabi' Goitia hil zen Bilboko San Inazio auzoko pisu batean, bonba bat prestatzen ari zela.



Bi gertakari horien artean, beste bi pertsona hil ziren antzeko egoeran. Josu Olabarria, 1992ko urriaren 21ean, eta Bernardo Astiazaran, 1993ko otsailaren 5ean, etxean egindako bi tresna manipulatzen ari zirela hil ziren, antza denez, kale borrokarekin lotutako ekintzetan.



1991ko apirilaren 30ean gertatu zen Boluetara arte biktima gehien eragin zituen mota horretako istripua. Marisol Mujika, Rosa Diez eta Jesus Fernandez Iraultza taldeko kideak auto baten barruan zeuden Sestaon, antza denez INEMen bulego batean jarri behar zuten bonbak eztanda egin zuenean. 1983 eta 1986 artean beste lau militante galdu zituen erakunde horrek: Angel Fernandez, Jose Maria Orbezua, Jose Maria Prieto eta Juan Carlos Gallardo.



Boluetako leherketara arte, bonba bat zeramala hildako azken militante abertzalea Jose Maria Igerategi donostiarra izan zen. 'Ijitu'-k, bere lagunen artean ezaguna zenez, motxila batean zeraman lehergailua, 1994ko martxoaren 29an Gasteizko erdigunean eztanda egin zuenean.



Azken kasuak 2001ean eta 2002an erregistratu ziren. Lehenengoa uztailaren 24an gertatu zen, Olaia Kastresana hil zenean Torreviejan, Alacanten, manipulatzen ari zen bonba leherrarazita. Hurrengo urtean, Egoitz Gurrutxaga eta Hodei Galarraga hil ziren irailaren 24an, Bilboko Basurtu auzotik kotxez zihoazela motxila batean zeramaten lehergailuak eztanda egin zuenean.