1993ko abuztuaren 20an, Arkautiko polizia-etxean, Juan Calvo Azabal hil zen. Hilotzak indarkeria-zantzuak zituen, eta zenbait lekukok adierazi zutenez, gas-usain handia zuen. Herrizaingo Sailaren lehen prentsa-oharrak adierazi zuenez, Calvok taxi bat lapurtu zuen Bilbon, eta, jazarpen luze baten ondoren, Langraizen atxilotu zuen Ertzaintzak bezperan.

Komunikatuak gogorarazi zuen atxilotua hiru aldiz egon zela zentro psikiatrikoan ingresatuta, eta hitzez hitz esaten zuen «... konortea galdu zuela, nerbio-krisi gogor bat izan eta lagundu nahi zioten ertzainei eraso egin ondoren». Azalpen horrek ez zuen inor konbentzitu. Are gutxiago, ‘Egin’ egunkariak adierazi zuen Calvok «hematomak, erredurak eragindako zauria eta biriketako istiltzea» zituela. Gainera, gas-usain handia zerion.

Geroago, ‘Egin’-ek argitaratu zuen orduak eman zituela lotuta eta immobilizatuta, eskumuturretako marka sakonak zituelako. Datu horiek guztiek areagotu egin zituzten jasotako tratuari buruzko zalantzak.

Testuinguru horretan, iritzi publikoak azalpen gehiago eskatu zituen, eta abuztuaren 23an, Jose Manuel Martiarenak, Juan Mari Atutxak zuzendutako saileko bigarrenak, aitortu zuen indarkeria handiagoa erabili zela atxilotuarekin, ertzainek borrak eta gasa erabili zituztela onartu baitzuen. Bertsioak beste norabide bat hartu zuen. Lehen oharrak zioen bezala, ez zuen bere burua ziegako pareten kontra jo. Martiarenak esan zuen Calvo komunera zeramatenean hiru ertzaini eraso ziela, eta haiek menderatzen saiatu zirela. Ezin izan zutenez lortu, gasa erabili zuten, eta horrekin oldarkortasun handiagoa lortu zuten. Hala, gertakariak ikusita, ziegak itxi zituzten Calvo barruan utzita.

Hortik aurrera, bigarren bertsio horrek azaltzen zuen atxilotuak ihes egitea lortu zuela, eta kalean zortzi agenteren artean immobilizatu zutela eta eskuburdinak jarri zizkiotela. Eta une hartan konturatu ziren pultsua oso ahula zuela, eta orduan eraman zuten ospitalera anbulantzian. «Bere gaixotasunaren biktima izan da», ondorioztatu zuen Martiarenak, eta Herrizaingo Saila edozein erantzukizunetatik errugabetu zuen.

Gasteizko Instrukzioko 3. zenbakiko Epaitegiak ez zuen horrela ikusi, ondorengo urteko otsailean zortzi ertzaini heriotza eragin zuen zuhurtziagabekeria-delitua leporatu zien eta. Akusazioarekin batera, autopsiaren xehetasunak ezagutu ziren. Juan Calvoren gorpuak dozenaka kolpe zituen, baina auzitegiko medikuek ebatzi zuten espraien gasak arnastuta hil zela, eta horiek eragin ziotela biriketako edema.

Epaiketa 1995eko otsailaren 9an egin zen. Epaiketa amaitutakoan, Iñaki Iriondok hauxe idatzi zuen: «Kasu honetan, egitateen gainean irauten duten itzalgune nabarmenak dira azpimarragarriena». Hala eta guztiz ere, hilabete horretako 23an auzitegiak epaia jakinarazi zuen eta adierazi zuen erruduntasuna «Ertzaintzako agenteena dela argi eta garbi, gasaren ondorio kaltegarriak ezagututa atxilotua ziegatik irtetea galarazi baitzuten». Epaiak urtebeteko kartzela-zigorra ezarri zien bost ertzaini zuhurtziagabekeria ausartegiaren delitu batengatik. Ertzaintzako buru José Ignacio Courceiro Cuadrari sei urteko espetxe-zigorra ezarri zioten, arduragabekeria profesionalaren astungarria aplikatuta. Ondoren, Auzitegi Gorenak zigorra sei urtetik batera jaitsi zuen Courceiroren kasuan, eta gainerako kondenak berretsi zituen. Cristina Martin ertzainari hamar eguneko atxiloaldia ezarri zioten: atxilotua gaseztatu zuela aitortu zuen bakarra izan zen, baina, epaiaren arabera, ez zuen parte hartu Calvo ziegetan giltzapetuta edukitzeko ahaleginean.

Torturaren Aurkako Taldeak eta Txema Monterok, familiaren abokatuak, positibotzat jo zuten epaia, baina uste zuten, hala ere, Calvoren gorpuak zituen zauriak eta kolpeak delitutzat hartu behar zirela, eta ez hutsegitetzat. Bestalde, ohiko korporatibismo-adierazpenak izan ziren. Bai sailak –«zorrotzegia», esan zuen Atutxak–, bai polizia-sindikatuek –«neurrigabea», «bidegabea»– zigorra kritikatu zuten. CCOO sindikatuak indultua eskatu zion Herrizaingo Sailari.

Nahiz eta Ertzaintzak Juan Calvo ETAko kidetzat hartuko zuela uste izan –atxilotzeko hedapen handia egin zuelako, helikoptero bat barne–, ofizialki ETAren aurkako borrokan espezializatutako Ertzaintzaren taldeak ez zuen parte hartu atxiloketan, ezta polizia-etxean ere.

Eneko Valdes Novoaren kasua

Kasu honek badu antzekotasuna Eneko Valdes Novoaren heriotzarekin –aurtengo otsailaren 2an Astigarragan gertatutakoa–. Agerraldi psikotiko baten ondorioz Valdes jaunak laguntza eskatu zuen. Lehenik, Udaltzaingoa iritsi zen, eta lasaitzea lortu zuen; ondoren, Ertzaintzaren Bizkor esku-hartze azkarreko taldea arduratu zen.

Berrogei minutu geroago, Valdes hilda zegoen eta gorpuak hainbat lesio zituen. Oraingoan Sailak ez zuen ezer esan.