Abuztuaren 25ean Uruguaik bere independentziaren eguna ospatzen du. Hori dela eta, Uruguaiko Gobernuak Manueltxo Goitiaren, Mikel Ibañezen eta Luis Mari Lizarralde euskal iheslarien estradizioa gauzatzeko egun aproposa izango zela deliberatu zuen. Hala ere, jaiegunak ez zuen estradizioen aurkako herritarren mobilizazioa apaldu. Filtro ospitalearen inguruan jende kopurua biderkatu zen, bertan baitzeuden iheslariak, abuztuaren hasieratik egiten ari ziren gose-grebaren ondorioz, zeina azken egunetan egarri-greba bihurtu baitzen.

Poliziaren errepresioa izugarria izan zen. ‘Egin’-ek azalean zioen zazpi pertsona hil zirela, bederatzi desagertu, berrehun inguru zauritu eta ehunka atxilotu. Ondoren, soilik bi pertsonaren heriotza baieztatu zen, elkartasun mobilizazioaren aurka sortutako errepresioari neurria emanez. Jon Idigoras Madrilgo legebiltzarkidea ere kanporatu zuten, Jose Luis Elkoro senatariarekin Hego Amerikako herrialdera bidaiatu baitzuen. Euskal Herrian zirrara handia eragin zuen uruguaitarren babes solidarioak.

1992an hasi zen dena, Espainiako Gobernuak Uruguain bizi ziren hainbat euskal herritarren estradizioa eskatu zuenean. Polizia ‘La trainera’ jatetxean sartu zen, eta hogeita hamar euskaldun inguru atxilotu zituen, adingabe batzuk barne. Azkenik, Espainiako Gobernuak hamar pertsona estraditatzeko eskaria egin zuen. Bi urteko prozesu judizialaren ondoren, Uruguaiko epaileek hiru euskal errefuxiaturen estradizioa onartu zuten: Goitia, Ibañez eta Lizarralde.

Abuztuaren hasieran, hiru euskal militanteek gose-greba hasi zuten, eta ondoren, egarri greba bihurtu zen, Filtro ospitalean. Leku hori protesten gune bihurtu zen. Bere inguruan jendea biltzen zen gau eta egun, modu baketsuan estradizioaren aurka protesta egiteko.

Ezkerreko indarrak eta PIT-CNT federazio sindikala funtsezkoak izan ziren elkartasun kanpainaren garapenean. Federazioak 12 orduko lanuztera deitu zuen. Era berean, garai analogiko haietan, garrantzi berezia izan zuten CX36 Centenario eta Cx44 Panamericana irratiek, mobilizazioen berri eman baitzuten etengabe. Hildakoetako bat, Roberto Falcone, 34 urtekoa eta Frente Amplioko militantea, irrati batean hitz egin ondoren hil zuten. Kronikek diotenez, kalez jantzitako pertsona batzuek etxetik atera zuten eta hurrengo egunean Montevideoko kale batean hilda agertu zen.

24ko arratsaldean, Filtro ospitale inguruan jende kontzentrazioa handitzen joan zen. 4.000 pertsona inguru bildu ziren iturri batzuen arabera, eta 20.000 ere bai, beste batzuen arabera. Agintariek hiru errefuxiatuak ospitaletik atera eta Carrasco aireportura eraman behar zituzten, bertan baitzegoen Torrejonera (Madril) eramango zituen hegazkina. Eta, dirudienez, autoritateek bidea tiroka hustea erabaki zuten. Poliziak ibilgailuz kargatu zuen manifestarien aurka, oinez eta zaldiz, tiroak eta arma automatikoen boladak botaz. Lokarri deflagratzailea ere erabili zuten, erredura handiak eragiten dituena errekuntzan sartzen denean. Karga horietan hil zen 24 urteko Fernando Morroni gaztea. Hiru tirok hil zuten.

Errepresioaren ondorioak

Uruguain, ‘Filtro operazioa’ ‘Jacinto Verako sarraskia’ bezala ezagutzen da, protesta nagusiak izan ziren Montevideo auzoaren izenagatik. Ondorengo errepresioak Centenario irratia behin betiko ixtea eta Panamericana irratia kautelaz ixtea ekarri zuen. Angel Maria Guianola Uruguaiko Barne ministroak poliziaren jarrera defendatu zuen. Ezkerreko indarrek, aldiz, ministroaren dimisioa eskatu zuten, polizia-jardunaren arduradun nagusi gisa.

Uruguaiko orduko presidenteak, Luis Alberto Lacallek, «terrorismo nazional eta internazionalarekin» lotu zituen protestak, baina Raul Zibechi kazetariak ‘Egin’-en idatzitako artikulu batean adierazi zuen bezala, ez zen gai izan milaka uruguaitar mobilizatzera bultzatu zituzten arrazoiak azaltzeko. Gainera, olatu solidarioa ezkerreko indarretatik harago zabaldu zen. Esparru politiko osoko legebiltzarkideek, kontserbadore batzuk barne, hiru euskal errefuxiatuei asilo politikoa emateko eskaera sinatu zuten.

Zibechiren ustez, elkartasun mobilizazio horren azalpena Uruguaiko historian bilatu behar da, asilo-lurra izan baitzen beti, eta kontsiderazio hori uruguaitar gehienen nortasun nazionalaren parte da: denboran zehar emigranteak jaso zituzten haien iritzi politikoak edo jazarpenaren arrazoiak galdetu gabe.

Ostiralean, hilak 26, PIT-CNT langileen zentral bateratuak, erakunde sozial eta politikoen laguntzarekin, Montevideo geldiarazi zuen lanuzterako deia egin zuen. Biktimen kopuruari buruzko nahasmena handia zen oraindik. Fernando Morroni, une horretan aitortua zen biktima bakarra –Uruguaiko Barne ministroak berak aitortua–,  60.000 pertsona inguruk parte hartu zuten hileta batean lurperatu zuten, Uruguaiko hedabideen arabera. Mobilizazioak agerian utzi zuen errepresio odoltsuak eragindako haserrea.

Euskal Herrian «larriduraz eta harriduraz» jarraitu ziren gertakariak, abuztuaren 27an, larunbata, Donostian egin zen manifestazioan adierazi zen bezala. Milaka pertsona bildu ziren manifestazioan. Lehenago, 25ean bertan, lore eskaintza bana egin zen Uruguaik Bilbon eta Iruñean dituen kontsulatuen aurrean. Ostiral arratsaldean mobilizazioak izan ziren Euskal Herriko hainbat herritan.

Felipe Gonzalezen Gobernuak euskal gatazka nazioartera zabaltzeko egindako saiakeraren helburua euskal disidentziari munduan leku segururik ez zegoela aditzera ematea zen. Hala ere, uruguaitarren elkartasunak gogor astindu zituen Madrilek errepresioa mundu osora zabaltzeko zituen asmoak.