Festibalerotzat duzu zure burua?

Ez nuke esango; musikazaletzat bai baina, jaialdizalea, tokatzen denean. Ez dute nire burua festibalero perfil horretan kokatzen.

Su festak saiakera liburua argitaratu berri duzu Susa-rekin, baina hasiera batean ez zenuen liburu bat argitaratzeko asmorik. Jaialdien inguruko hausnarketa baten falta sumatzen zenuen eta hortik abiatu zinen, ezta?

Bai, hala da. Ez nintzen hasi liburu bat egiteko asmo konziente batekin. Iruditzen zaitzaidan bazegoela zulo bat, falta zela irakurketa bat gaur egungo festibalak zer ziren azalduko zuena mami pixka batekin eta hasi nintzen informatu eta buruari eragiten, konturatu nintzen arte merezi zuela liburu bat idazten saiatzeak. Eta honaino iritsi da.

Musika jaialdiez aritzea gure gizartea deskribatzea dela esan zenuen aurkezpenean. Zer nolako erretratua topatu duzu?

Hor gertatzen denda da, nere ustez, iraganeko musika festibalen irakurketa egitea errazagoa zaigula: 60-70-80ko hamarkadetako festibalez ari garenean argi dugu jaialdiez eta musikaz ari bagara ere garai zehatz horren informazioa ere ematen digutela edo garai hori deskribatzten laguntzen digutela, baina gaur egungo jaialdiez hitz egiterakoan badirudi hori galdu egin dela, akritikoki begiratzen diegula gaurko festibalei eta badirudiela ez dutela zerikusirik egungo gizartearekin. Irakurketa hori egiten saiatu naiz eta iritsi zaidana da bestelako egiteko bat dutela, beste era batera txertatzen direla egungo gizartean: mugimendu sozialekiko eta bestelako mundu ikuspegi batzuekin izan zezaketen lotura galdu egin dute, kontsumoarekin lotzen dira gehienbat, hiri eta nazio markekin, turismoak indar handia duen ekonomia batekin. Nahiz eta musika jaialdi izaten jarraitzen duten, bestelako zerbait dira.

«Jaialdiak hiri eta nazio markekin lotzen dira, turismoak indar handia duen ekonomia batekin. Musika jaialdi izaten jarraitzen dute, baina beste zerbait dira»

Zein faktorek eragin dute transformazio horretan?

Jatorria, jaialdiek badute helburu eraldatzaile bat. 60-70eko hamarkadako kontrakultura estatubatuarretik datoz eta bazuten piztia komertzialean beraien balioak txertatzeko halako asmo bat. Euskal Herrira itzulita, sinplifikatzen ari naiz baina bazegoen lotura bat nazio askapen mugimenduarekin etabar, euskaltasun berri bat sortzearekin. Hori galtzen joan da. 1990 eta 2000 hamarkadetan industria musikalak jaialdien erabateko apostua egin du, diskoak ez zirelako saltzen eta festibaletan topatu duelako diru iturria. Hirien transformazioa ere erabatekoa izan da: gure hiriak ez dira leku industriak horiek, postindustrialak edo nahi bezala dei diezaiekegu eta horietan kulturak hartu duen rola izan da eskaparatean jarri eta begiradak bereganatzearena, ahal dela atzerriko erosleenak, apostua izan delako hiriaren zentroa aisialdirako, 3. sektorera edo turismora bideratzea. Eta festibalak hor topatu dute beren tokia, herramintza bilakatu dira.

Turistifikazioaz eta gentrifikazioaz hitz egin behar dugu beraz halabeharreaz jaialdiez ari garenean?

Hala iruditzen zait niri, bai. Eta hau ez da nire irakurketa soila; festibalak planteatzen edo aurkezten direnean askotan erreferentzia esplizitua egiten zaie kontu horiei, turismoa erakartzeko egitasmoak direla esaten da garbi antolatzaileen aldetik, askotan aipatzen da nondik datozen taldeak, zenbat atzerritar egon den, zenbat diru utzi duten gure inguruetan... hiri eredu eta aisialdi molde horien atzean, ekonomia ulertzeko modu horretan badago turistifikazio bat, eta horrek dakarren gentrifikazioa. Batez ere inguru konkretu batzuetan, Bilbon eta Donostian adibidez. Bertako biztanleek nahiko argi ikusten duten zerbait da.

Jaialdien arteko eredu talka baten inguruan hitz egin dezakegu?

Bai. Nik egin dudan irakurketak badu globaleik, fenomeno globala delako, baina, Euskal Herrira etorrita, hemen badaude bestelako eredu bat duten jaialdiak ere, komunitatea osatzeko eta sinergiak eratzeko asmoa dutenak, proiektu folklorikoetan oinarritu gabe euskaltasuna bizirik mantentzen saiatzen direnak, eraldatzen doan proiektu komun batean oinarrituta. Badaude halakoak ere, ikuspegia ez da horren negatiboa, baina kontua da askotan trabak ere jartzen zaizkiela halako egitasmoei.

Bost ataletan banatu duzu liburua. ‘Koba’, ‘Basoa’, ‘Herria’, ‘Hiria’ eta ‘Berriro ere hiria’. Zein da serie horren logika?

Kobatik hasi nintzen badaudelako bi jaialdi oso modu interesgarrian planteatzen dutenak transformazio hau. Bat da Mairuelegorretako jaialdia, oraindik ere egiten dutena. Zigoitian 1963tik egiten den jaialdia da, kobaren barruan biltzen dira eta asko du euskal identitatearen afirmazio modu batetik. Kontrara, 2013an Zugarramurdiko koban Crystal Fighters-en kontzertua antolatu zen, banku baten babesarekin, eta salto hori oso bisuala, iradokitzailea dela uste dut. Kobazulo batekin hasi eta kobazulo batean amaitzen dut, eta bidean ikasi duguna aplikatzen saiatzen naiz, irakurketa bat egiteko. Tarteko hiru ataletan, ‘Basoa’-n aipatu ditudan erro kultural horietaz eta festibalen asmoez aritzen naiz, ‘Herria’-n euskaltasunaren inguruko gogoeta bat egiten dut eta jaialdi bakoitzak nola erantzuten dion horri, eta ‘Hiria’-n hiri ereduei eta garapen urbanistikoari buruz ari naiz. Hori da eskema.

Aurretik aipatu dugu jaialdien eremua ez zela zientziatik edo akademiatik begiratzen zen esparru bat. Dokumentazio lanari dagokionez, zailtasunak izan dituzu?

Egia da hasi nintzenean harritu egin ninduela hain informazio gutxi egoteak, ingelesez artikuluren bat... Gerora asko irakurri dut festibalen eta musikaren inguran, baina baita urbanizazioari eta folklorismoari buruz ere. Bestelako iturri batzuetara joan behar izan dut, azkenaldian hartzen ari den dimentsioarekin ezinezkoa baita horretaz ez hitz egitea. Hala ere, esan nahi nuke liburua erabat akademikoa ez izaten saiatu naizela, arintzen eta estruktura narratibo edo irakurterraza ematen, baina mamia galdu gabe, kazetaritzaren ikuspegitik helduz.

«Pandemian jaialdi asko bertan behera geratu zirenez itzulera oraindik ere masiboagoa izan da eta badirudi joera inertzien indartze bat dela»

Pandemia osteko agertokiari buruz hausnartu duzu. Euskaltasun kontrakultura sustatzen duten jaialdi horiek egon badaude, baina aldi berean gero eta ohikoagoak ditugu merkantilistagoak izan daitezkeen jaialdi horietan ematen diren lan istripuen edo zerbitzu faltaren inguruko albisteak. Pandemia osteko agertokiak erronka asko mahaigaineratu ditu.

Bai, bazirudien pandemiak erabat eraldatuko gintuela eta ikusiko genuela zein zen bizitzaren muina, baina nik uste konziente ginela aldaketarik ez zela gertatuko eta nago inertzia horiek areagotu ez ote diren egin. Monopolioak handitzen ari dira, alternatibak sortzea geroz eta zailagoa da eta uste dut badagoela horren inguruan zer hausnartu. Jaialdi asko bertan behera geratu zirenez, itzulera oraindik ere masiboagoa izan da eta ez dakigu nola jarraituko duen honek, baina joera badirudi dela inertzien indartze bat. Ikusiko dugu.

Jaialdiak hartu dituzu abiapuntutzat baina kultur politiken inguruan hausnartzeko beharra ere aipatu duzu. Eraldaketa hau beste kultur esparru batzuetan erreproduzitzen ari da?

Bai, esango nuke baietz. Dena eskaparate bihurtze hori nabaria da. Tour-arekin gertatzen den bezala. Azkenean Tour-a Euskal Herrira ekartze horrek ez dakit zenbateraino zerikusia duen kirolarekin eta ez gehiago aipatzen ari garen ikusmolde batzuekin. Edo Guggenheim berri bat egite horrek. Musikarekin gertatzen den bezala beste diziplina askorekin ere badu zerikusia, eta nik uste erroetara jo beharra dagoela.