Bitxia da nola gizakiak etengabe aldaketak egin nahi dizkion jateko moduari, pentsatu gabe ea hori korrontearen aurka joatea den, eboluzioaren norabidea kontuan hartzen badugu. Izan ere, elikatzeko moduari buruzko zenbait alderdik eboluzioan dute oinarria.

Nolakoa izan da gure funtsezko elikagaien eboluzioa? Gizakiaren historian zehar, dieta izan da eboluzio faktore indartsuena. Bilakaera zazpi milioi urtekoa da, eta tarte horretan elikadurak hainbat eraldaketa izan ditu. Lehenik, duela 175.000 urte, gure arbasoek beren dieta aldatu zuten omega-3 gantz-azidoetan aberatsak ziren itsasoko jakiak irentsiz. Horrekin, giza burmuinak garapen bat izan zuen, eboluzioaren borrokan Neandertalera iristeraino. Beraz, gaur egun beldurtzen gaituena, hau da, koipea, oinarrizkoa izan zen gure eboluzioan.

Bestalde, giza gorputza tentetzeak eguzki izpien esposizioarekiko egokitzapena erraztu zuen, eta horri esker, hominidoek distantzia handiagoak bete ahal izan zituzten harrapariek lo egiten zuten orduetan. Horrela, gure arbasoak animaliak hiltzeko gaitasunaz jabetu ziren, eta horrekin batera, piztia horien hezur luzeen muineko koipe eta proteina erreserbak eskuratzeko modua izan zuten. Horrek garuna gehiago garatzea eta digestio hodia laburtzea ekarri zuen.

Garunaren sari-sistema: helburu ebolutiboa. Bigarrenik, elikagaiak aukeratzea gizabanako bakoitzaren faktore biologiko, fisiologiko, soziokultural eta psikologikoen eragina duen jokabidea da, eta elikagaien berezko ezaugarriek ere (kolorea, usaina, zaporea, besteak beste) eragina dute jokabide horretan. Pertsona batek elikagaiak hautatzeko dituen arrazoien artean, bada bat oinarrizkoa: burmuinaren sari-sistema aktibatzea. Sistema horri esker, elikagaiak eta beste egoerak plazer sentsazio batekin lotu daitezke.

Sari-sistemaren “txanpon” nagusia dopamina neurotransmisorea da; horren mailak aktibatu egiten dira edozein plater edo elikagai jaten dugunean, baina plater bera egun askotan jarraian jaten badugu, dopamina maila gero eta gutxiago igoko da. Hau da, plater hori jatea ez da hain atsegina izango. Eta hori gertatzen da, eboluzioari dagokionez, gure garunak desioaren intentsitatea berdinduz eboluzionatu duelako, elikagai eta zapore berriak bilatzeko, bi arrazoirengatik: batetik, elikagai desberdinak jaten baditugu, aukera handiagoa izango dugu beharrezkoak diren mantenugai guztiak jateko. Eta, bestetik, egoera txarrean dauden elikagaiak detektatu ahal izateko.

Amaren esnea: biziraupena eta egokitzapena. Horrekin guztiarekin lotuta, jende askok ez daki haurtxoak jaiotzen direnean, gozoa hobesten eta garratza baztertzen dutela, eta horrek, biziraupenarekin zerikusia duela, amaren esnea eta beste elikagai oso energetiko batzuk bezala, gozoak direlako haurrari hazten eta bizirik irauten laguntzen diotenak.

Gainera, amaren esnea desberdina da egunaren eta unearen arabera, honen zaporea aldatzen delako amaren dietaren arabera. Amak jaten dituen elikagaiei zaporea eta usaina ematen dieten konposatu lurrunkorrak amaren esnera pasatzen dira.

Beraz, titia hartu duten haurrek zapore desberdinak dastatu dituzte amaren esnearen bidez, baina formula-esnearekin elikatutako haurrek, berriz, bakarrik zapore gozoa dastatu dute. Beraz, eta oro har, formula-esnearekin elikatutako umeei gehiago kostatzen zaie elikagai berriak onartzea elikadura osagarria hasten denean, zaporeak ezezagunak izango zaizkielako. Beraz, egokitzeko abantaila hori ez dute izango, oro har.

Baina zoritxarrez, bilakaeraren mugarri horiek guztiak aurka jarri zaizkigu. Genetikari dagokionez, gaur egungo gizakiok nutrizio giroan bizi gara, eta giro hori ez dator bat gure osaera genetikoa hautatua izan zen giroarekin. Hala, dieta modernoaren eta dieta paleolitikora egokitzearen ondoriozko egitura genetikoaren arteko kontraesanari “dietaren eboluzio-diskordantzia” esaten zaio.

Bestalde, dopamina mailak ez dira berdintzen azukre gehiegi duten elikagaiak jaten ditugunean, beraz, gero eta azukre gehiago behar dugu, desio maila berbera lortzeko. Eta hori arazo bat da, gaur egun janari askok azukre gehiegi daukatelako.

Azkenik, amaren esnea hartzen duten haurtxoak gero eta gutxiago dira, beraz, gero eta arazo gehiago izango ditugu umeek zapore batzuk onartzeko, adibidez, garratzak diren elikagai eta barazkien kasuan, haurren eta etorkizuneko helduen dieta pobreagoa izango baita elikagai aniztasunari dagokionez.