Musika autoktonoak, aimarako aipamenak eta antzinako erritual batek markatu zuten La Paz-en Andeetako 5531 Urte Berriaren ospakizuna, eta epizentroa Tiahuanacoko gotorleku prehispanikoan egongo da, aro postpandemikoan ospakizunerako prestatzen ari dena.

Bertako eta jatorrizko agintariak aurretik zituztela, Tiahuanacoko komunitateetako ehunka indigenak La Pazeko erdigune historikoa zeharkatu zuten Boliviako botere politikoaren egoitza den Murillo plazara iritsi arte, ekainaren 21ean egingo den Willkakuti edo eguzkiaren itzulera ospakizunak aurkezteko.

Aurretik, bertako musikari talde bat zihoan, arlekinen edo bufoien antzeko Andeetako kulturako pertsonaiekin. Horiek «pinkillada» bat interpretatu zuten, Boliviako Altiplanoko son autoktono bat, Andeetako pinkillo edo txirulekin eta danborrekin jotzen dena.

Plazan, Pachamama edo Ama Lurrari eskaintza bat emateko erritualak gidatu zituzten jakintsu indigena batzuk zeuden zain.

Gonzalo Choque Tiahuanacoko (Ciaaat) Ikerketa Arkeologiko, Antropologiko eta Administrazio Zentroko zuzendariak Efe agentziari azaldu dionez, covid-19aren pandemiak «parentesi batekin» utzi zituen ospakizunak, baina orain antzinako ohiturak «indar handiagoz» berpiztu nahi dira.

«Osasun kontuengatik urritu egin dira ospakizunak, kontuz ibili gara beti, arauak bete ditugu. Orain turismoa eta gure ondarea berpiztu, suspertu eta gure kulturak erakutsi ahal izatea dagokigu», esan zuen.

Funtzionarioaren arabera, jendea «animatuta» eta «alai» dago Tiahuanacoko Wilkakutiren ospakizunaren aurrean. Boliviako beste eskualde batzuetako eta kanpoko bisitariak ere bertaratzea espero da.

Raul Yurak, Tiahuanacoko markaren edo lekuaren jatorrizko agintari gorenak, «espiritualtasun, magia eta energia kosmiko» handiz beteta dagoen gune arkeologikoaren garrantzia nabarmendu zuen.

«Tiahuanacok garrantzi handia du. Jatorrizko agintariok oraindik ere kultura biziaren kontzeptu askorekin jarraitzen dugu, eta hori nabarmendu nahi dugu», adierazi zuen.

Yurak adierazi zuen krisi klimatikoak eragindako aldaketak gorabehera, indigenek beti eskatuko diotela «Aita Eguzkiari, Ama Lurrari garai onak egon daitezela», batez ere Willkakuti bezalako kasuetan.

Zentroa eta tradizioa

Tiahuanako, 2000tik Gizateriaren Ondare dena, La Pazetik ia 80 kilometrora dago eta izen bereko antzinako inperio prehispanikoaren hiriburua izan zen.

Gaur egun, monumentu litiko itzelak daude bertan, hala nola Kalasayako tenplua, Tenplete erdi-isubterraneoa, bere hierarkien eskulturak, Eguzkiaren Atea eta jauregi militar eta zibilen hondarrak.

Andeetako Urte Berria ospatzeko, jendea egunsentia baino lehen joan ohi da sakratutzat jotzen diren lekuetara, Tiahuanakora esaterako, eguzkiaren lehen izpiak jasotzera.

Ospakizuna, landetan ereiteko nekazaritza-zikloa aldatzea ere badakar ere, neguko solstizio australarekin bat dator, Hego Hemisferioan egunik laburrena eta gaurik luzeena gertatzen direnean.

Jaiaren izena inklusio irizpideekin aldatu da; izan ere, duela hamarkada gutxi hasi zen Tiahuanakon Aimara Urte Berria bezala ospatzen, gero Aimara-Kitxua Urte Berria deitu zen eta ondoren Andeetako Urte Berria.

2009an, Evo Moralesen Gobernuak Andino Amazoniar Urte Berria izena jarri zion ospakizunari, eta ekainaren 21a jaiegun nazionala izatea agindu zuen.