Aitzineko ZUP (urbanizatzeko lehentasun eremua) begi kolpe batez errazki atzeman daiteke. Marcel Breuer arkitekto hungariarrak irudikatu zituen zazpi eraikin handiak hortxe azalduko dira ipar Baionarantz begira jarriz gero. Milatik gora etxebizitza sozial aterpetzen dituzten erraldoi horiek behatzen dituzten karrika eta plazetan, saltoki zein eskoletan, kultur aniztasuna eguneroko paisaian txertatuta dago.

Denboraren poderioz hirigintza planek egoera samurtzera jokatu badute ere, betoiaren nagusitasuna ez dute arriskuan jarri. Helburu zailagoa da, ondorioz, Santa Gurutzera daramaten aldapa eta bihurgune artean bioaniztasunaren arrastoa atzematea.

Askatasun Haziak (Grains de Liberté) elkartea auzo herrikoi horrek gordetzen dituen altxorrak ongarri gisa baliatzeko lanean hasi zen 2013an. Berehalako premiek auzoan agintzen duten praktikotasuna hobetsiz baina era berean «elkarbizitzarako bilgune bat eskaintzeko xedez», elkarteak «baratze jangarria» plantan eman zuen.

Laurent Bernays agroekologoak animatzen duen elkartearentzat ez ezik, bertan lan egin duten ehunka, milaka, herritarrentzat ere arrakasta kolektiboaren ikur bilakatu den baratzak bere ibilbidea egin du geroztik, aro batetik bestera itxuraldatuz, baita jendearen eraginaren pean ere, «finean lurraren laguntzaz elikagaiak eskuratzeko jarduten duten pertsonek sortzen duten baratzea beti berezia eta bakarra delako».

Hormigoizko harresian pitzadura txikia eragin duen Breuerren baratze berezi hori ez da, edonola ere, Askatasun Haziak elkarteak landaturiko lehenengo kimua.

Gaur egun lau langile eta boluntario talde zabala duen elkarteak 2013an martxan eman zuen azkeneko urteotan bere jardunaren beste ardatzetako bat bilakatu den lehenengo egitasmo pedagogikoa, Baionako Saint Joseph ikastetxean, hain zuzen. Gaur-gaurkoz, besteak beste, Brana ama eskolako ikasleek txikitatik lurrean eskuak sartzeko ohitura hartzeko parada dute.

Lehenengo baratze kolektiboa Balinchon auzoan martxan jarri zen, 2014an. Horren ondotik, natura, pertsona eta etorkizunaren zaintza hartzea proposatzen duen permakulturaren arabera sorturiko lehenengo baratzea Breuerren auzoan martxan jarri zuen elkarteak, 2015ean.

Permakulturaren eragina

Joan zen mendeko 70eko hamarkadan Bill Mollison ekologoak eta David Holmgren biologoak krisi ekologikoari aurre egiteko asmoz teorizatu zuten permakultura naturaren ereduak aintzat hartuta «paisaian era kontzientean eta balio zehatz batzuen arabera eragiteko proposamena da».

Baratzea egiteko teknika bat izateaz gain, lurraren aberastasuna zainduz «zuntz eta energia nahiko» eskainiko dituzten elikagaiak ekoiztea helburu duen permakulturak era berean «pentsamendu sistemikoari» aurre egiteko tresnak eskaintzen ditu. Hain zuzen, gauzak bereizteko edo modu isolatuan hartzeko joeren aurrean «elkar trukeak eta osagarritasunak» hobetsi dituelako.

600 metro karratuko baratzean sasoiaren araberako mozkinak, barazkiak zein fruituak, ekoitzi eta biltzen dituzte Santa Gurutzeko bizilagunek, «norberaren askatasun eta beharretara egokitzen den auzolana sustatuz». Breuerren baratzea «auzo egiteko eta auzokoak osasunez elikatzeko» sortutako «tresna apala» izanik ere, horrek izan duen ibilbide emankorra ospatuko du elkarteak.

Hala, azaroaren 2an antolaturiko ate irekien jardunaldiaren esperoan hainbat ekimen burutuko dituzte. Hartara, lagun giroan kafe bat hartzeko edota auzoan ekoitzitako produktuekin eginiko plater goxo bat dastatzeko aukera eskaintzeko baratze aurrean zabaldu zuten "Artotekafe" atseden guneak izen berria hartuko du: Erlea.

Urrian zehar sukaldaritza eta baratzegintza tailerrak antolatzearekin batera, kultura ekimenak ez dira faltako. Hala, Olivier Ledoux artistaren laguntzaz, egurrezko eskultura ezarriko dute auzokoek.

Erietxe eta zahar etxeetan

Urteurren bikoitza izanik, Breuerren baratzearena eta Santa Gurutzen naturgune hori sustatu duen elkartearena, azken zazpi urteetan Askatasun Haziak-ek eginiko lana «bere aniztasunean» nahi dute agerrarazi.

Elikadura burujabetzaren bidez lotura soziala harilkatzeko balio duten baratzeak sortzeaz gain, osasun alorrean hainbat egitasmo ditu elkarteak, hala nola buruko gaitzak artatzen dituen Caradoc klinikan eta elikadura arazoak dituzten pertsonei zuzendutako Dabanta zerbitzuan «permaterapia» lantzeko programak martxan jarri ditu.

Horretaz gain, auzokoen eta adinekoen egoitzetako egoiliarren arteko harremanak areagotzeko bidean baratzea sortu dute Hureous etxebizitza multzoan, Bokalen, soberan diren belarrak garbituko dituzten ahuntzentzako aterpea eraiki dutela.

Angelun, berriz, Françis de Paule aterpetxean, elbarritasun mota ezberdinak dituzten herritarrek baratzearen mantentze lanak burutzen dituzte.

Duela lau hamarkada luze sortu zen naturaren eta hiriaren artean bestelako lotura bilatzearekin batera giza harremanak zirkuitu laburrean, hots, auzoan, txertatzeko apustu egin zuen permakultura. Klima larrialdiaren garaian, proposamen ekologiko horren etorkizuna ospatzeko arrazoi bat baino gehiago badute hormigoizko paisaian askatasun haziak irudikatu zituzten lagunek.