Irlanda eta Britainia Handiko lehen ministroek, Albert Reynoldsek eta John Majorrek, hurrenez hurren, ikasle garaian elkar ezagutu zuten. Horrek konplizitate espazio bat erraztu zuen, biek gobernu erantzukizunak hartu zituztenean, eta horrela, Ipar Irlandako gatazka politikoa konpontzeko bidea hasteko aukera ireki zen.

1993. urtearen amaieran, dokumentu bat sinatu zuten. Bi gobernuek konpromisoa hartu zuten Irlandako biztanleen autodeterminazio eskubidea erraztu eta errespetatzeko. Bide zail batean, funtsezko urratsa izan zen. Indarkeria unionistak, IRAren tregoek eta horien hausturek, atentatu handiek, elkarrizketa zapuztuek... markatu zuten ibilbidea.

1997ko maiatzean hauteskundeak egin ziren Britainia Handian, eta Tony Blairrek ordezkatu zuen John Major kontserbadorea. Horrek prozesua gelditzetik urrun, aldaketa bizkortu zuen.

Sinn Fein onartu zuten Stormonteko elkarrizketetan. Aitortza honek eta aldez aurreko desarmatzea elkarrizketa-mahaitik kentzeak urei beharrezko lasaitasuna eman zien Ostiral Santuko Akordioak posible bihurtzeko.

HAN BARETU, HEMEN NAHASTU

Irlandan urak baretzen ari ziren bitartean, Euskal Herrian gero eta nahasiago zeuden. Ortega Lara kartzelariak urtebete zeraman bahitua; HBko Mahai Nazionaleko kideak espetxeratu zituzten; ekintza armatuek eta kale borrokak jarraitzen zuten; GALen sumarioak berraktibatzen ziren, inplikatuen zerrenda handituz...

Otsailean Joxemari Aranzamendi “Katxue” bere ziegan urkaturik aurkitu zuten. Egun berean, Mallabian Eugenio Aranburu “Txo” Mahai Nazionaleko ordezkaria eta Iruñean Unai Salanueva intsumiso nafarra hil ziren. Bietako inork ezin izan zuen kartzelara joateko perspektiba jasan, eta beren buruaz beste egin zuten.

Hogei egun eskas geroago, Josu Zabala “Basajaun” ETAko militantea Itziarren agertu zen hilik. Bihotzean tiro bat zuen. Juan Mari Atutxa sailburuari suizidioaz hitz egiteko denbora falta izan zitzaion, nahiz eta ebidentzia multzoak argi utzi “Basajaun”-ek ezin izan zuela bere burua hil.

Ez zen izan egoera arraro batean gertatutako heriotza bakarra. Abuztuan Jose Luis Salegi errefuxiatuaren hilotza aurkitu zuten Mexikon. Bi egun zeramatzan desagertuta. Autopsiek bihotzekoak jota hil zela zioten, baina familiak ziurtatu zuen gorputzean indarkeria zantzuak zituela.

Urrian Venezuelako erbestean Iñaki Lekerika hil zen.

ETAk Cosme Delclaux aske utzi zuen egun berean, uztailaren 1ean, Guardia Zibilak Arrasaten aurkitu zuen Jose Antonio Ortega Lara espetxezaina giltzapean zegoen lekua. Hilabete zeramaten operatiboa egiteko une egokiaren zain. Ortega Larak 532 egun eman zituen bahituta.

MIGUEL ANGEL BLANCO

Bederatzi egun geroago, ETAk Miguel Angel Blanco PPren Ermuko zinegotzia bahitu zuen. 48 orduko epea eman zuen ETAk euskal presoak Euskal Herriko espetxeetara ekartzeko. Bi egun horietan Gobernu espainolak ez zuen inolako keinurik egin egoera konpontzeko. Hori bai, ETAren aurkako itunetako alderdiek makinaria mediatiko osoa martxan jartzeko denbora sobera izan zuten.

Epea bukatu ondoren, zinegotzia oso larri zaurituta aurkitu zuten Lasarte-Orian, eta handik ordu gutxira hil zen.

Berehala hasi ziren manifestaldiak eta asaldurak, HBren egoitzak, herriko tabernak eta ezker abertzalearekin lotutako pertsonak helburu hartuta. Lokalei su eman zieten, eta ezkerreko abertzaleen benetako giza-ehizaldia hasi zuten. Asko eraso eta jipoitu zituzten, eta, batzuetan, poliziek eta ertzainek ez zuten ezer egin hori saihesteko, bertan egonagatik.

Madrilgo Puerta del Solen, Victoria Prego kazetariak tribunatik giroa berotu zuen «¡A por ellos!» oihukatuz.

«Ermuko Espiritua» deiturikoak hegan egiteari ekin zioten. Aznarren harrokeriak eta Orejaren intrantsigentziak giroa sustatu zuten. ETAz haratago, euskal nazionalismo osoaren gainean fokua zabaldu zen, eta Espainiako unionismoa ez zen guztia zaku berean sartu zuten.

Uztail hartan berean, Juan Carlos Hernando euskal presoa Albaceteko ziega batean hil zen; Mexikoko exilioan, berriz, Ander Barrondo errefuxiatua zendu zen.

«Garaipena ez dago urrun», adierazi zuen Gobernu espainoleko presidenteak.

Handik gutxira, Bilboko erdialdean, Guardia Zibilak Jose Miguel Bustinza eta Gaizka Gaztelumendi ETAko kideak segada batean akabatu zituen. Egun batzuk geroago Mahai Nazionalaren aurkako epaiketa hasiko zen. Mahaikide guztiak espetxera bidali zituzten. Bi urte kartzelan egin ostean, Auzitegi Konstituzionalak epaia baliogabetzat jo zuen, eta askatu behar izan zituzten.

«Azeri maltzurrenak beren jendeari esker harrapatzen dituzte», gogoratzen du korrido batean Los Tigres del Norte talde mexikarrak. Rodriguez Galindok behin esan zuen Enrique Dorado eta Felipe Bayo bezalako sei gizonekin «Hego Amerika osoa konkista» zezakeela. Ba, hain zuzen ere. Felipe Bayo Jorge Argote bere abokatuarengandik urrundu egin zen, eta GALen trama berdearen inguruan oso hiztun aritu zen Gomez Liaño epailearen aurrean.

Argote Estatuko pertsonaiarik zikinetakoa zen, polizien eta guardia zibilen ohiko abokatua izateaz gain. Gaztaroan maoista izan zen. Ziur aski, gazte garai hartan Estatuaren estolderien zerbitzuan zegoen jada.

Argote albo batera utzita, Bayo erraztasun handiagoz aritu zen Liañoren aurrean, eta Galindo narkotrafikoan ere inplikatu zuen. Iraila erdian, epaileak espetxe zigorra ezarri zion Galindo jeneral multikondekoratuari.

ETAk euskal auziari konponbidea emateko zuen mintzakidetza Dominikar Errepublikan zegoen. Espainiar Gobernuak maniobrak egin zituen Antton Etxebeste, Iñaki Arakama eta Jose Maria Gantxegi deportatuak Espainiaratzeko. Belen Gonzalez Peñalva eta Angel Mari Iturbe soilik geratu ziren han. Era horretan, Aznarren Gobernuak elkarrizketarako edozein aukera hautsi zuen.

Hala ere, Gobernu espainolaren jarreraren guztiz kontrako dinamika sumatzen hasi zen Euskal Herrian. HBko Mahai Nazionala espetxeratu baino lehenago, 1997ko ur zurrunbilotsuen erdian, mahaikideek euskal alderdiekin harremanak hasi zituzten, bereziki, EAJrekin. Horrek itxaropenerako espazioak ireki zituen.

Egoerak gorabehera, alderdi abertzalea gai izan zen bere zuzendaritza beste pertsona batzuekin berregiteko. Batzuk ez ziren ordura arte oso ezagunak, Arnaldo Otegi, esaterako.

URAK ETA BIDEAK

Harremanak mantendu eta garatu egin zituzten, Irlanda-Euskal Herria Forora iristeraino. Hurrengo urtean Lizarra-Garazi Akordioa sortu zen. Exekutibo espainiarrak urak uhertzen zituen bitartean, Euskal Herrian auzi politikoaren hondoa ikusi ahal izateko lanean ari ziren.

PSOEren ur arreetan Felipe Gonzalezek Joaquin Almunia bilbotarraren esku utzi zuen alderdiko Idazkaritza Nagusia.

Ardanza lehendakariak ere ez zela berriro hautagai gisa aurkeztuko iragarri zuen . «Han Thatcher badute, hemen Ardanza dugu...», abesten zuten La Polla Recordsekoek. “Burdinazko Emakumeak” 1990ean malko artean alde egin zuen Downing Streeteko 10etik, eta Ardanzak Ajuria Enetik zortzi urte geroago egingo zuen.

Alain Juppe, berriz, Matignonetik joan zen, eta Lionel Jospin ekainaren 3an Frantziako lehen ministro bihurtu zen.

Itoitzen oraindik ez zegoen uhertzeko urik, baina erakundeak legezko hondoa finkatzen ari ziren, kontrako ebazpen judizialak saihesteko, eta urtegiaren proiektuak aurrera egin zezan.

Intsumisioaren ura ere ez zegoen geldirik, errebeldiak ondorio larriak izan zitzakeen arren. Ekainean beste aurrerapauso bat eman zuten intsumisoek, hirugarren graduari planto eginez.

10. Korrika iritsi zen. Ospatzeko, Luis Villasanteren omenez, 1980ko lehenengo Korrikako ibilbide bera egin zuten, Arantzazutik Bilboraino.

Korrika 10 martxoan iritsi zen Bilbora, eta urrian Guggenheim Museoa inauguratu zen, errege espainola bertan zela. ETA Juan Carlos I.aren kontrako atentatu bat prestatzen ari zela, Ertzaintzarekin enfrentamendua izan zen. Ertzain bat hil zen eta ETAko bi kide atxilotu zituzten.

Euskal Herrian urek uhertzen jarraitzen zuten bitartean, Londresen Gerry Adams Downing Streeteko 10ean sartu zen, Tony Blair lehen ministro britainiarrarekin biltzeko.

Hain zuzen ere, Irlandako prozesuan inspiraturik eta turbulentziak gorabehera, Euskal Herrian Lizarra-Garazirako zubiak eraikitzeari ekin zitzaion.