Sei urte dira eskoziarrek Erresuma Batuan jarraitzea erabaki zutenetik. Hala ere, denbora horretan, uhartea goitik behera aldatu da. Europar Batasuna utzi dute –abenduaren 31n amaituko da trantsizio epea–, koronabirusaren kudeaketak are gehiago aldendu ditu Londres eta Edinburgo eta inkestek inoizko abantailarik zabalena ematen diote independentismoari balizko bigarren independentzia erreferendum batean.

2014ko irailaren 18 hartan, Gordon Brown britainiar lehen ministro ohiak eman zion azken bultzada unionisten garaipenari. Azken orduan eta independentziaren aldeko botoen igoerak alarma guztiak piztu zituela, kanpainan agertu zen, ezetzaren alde eginez gero Eskoziako Parlamentuari botere itzultze masibo bat promestuta. Agindu hori irailaren 19an bertan geratu zen ezerezean, Ed Milibandek, orduko lider laboristak, Brownek agindutakoa betetzea ezinezkoa izango zela esan zuenean. Gauza bera adierazi zuen Smith batzordeak ere. Batzorde hori sortu zen botere itzultze hori gauzatzeko, baina ez zuen inoiz amaitu bere lana.

Johnson faktorea

Ez da soilik agindutako hura ez zela inoiz iritsi uhartearen iparraldera. Orain, handik iristen diren azken albisteen arabera, behin Brexita gauzatuta, autonomia murrizketa bat egingo diote Nicola Sturgeonen Gobernuari. Londres eta Bruselaren etorkizuneko erlazioa zehazteko akordio falta dela eta, Boris Johnsonek Barne Merkatuko Legea aurrera atera nahi du eta horrek, beste hainbat punturen artean, Estatuaren laguntzen eta azpiegitura gastuen inguruko azken hitza kenduko dio Edinburgori, bai eta Cardiffi eta Belfasti ere. Johnsonek argudiatzen du erabaki horiek, orain arte, Europar Batasuneko legeen mende zeudela eta, behin europar kluba utzita, Londresek gainbegiratu beharko dituela iritzi du. Ezin da ahaztu, Erresuma Batuak Europar Batasuna uztea erabaki baldin bazuen ere, Eskoziak nabarmen egin ziola uko, %62k bozkatu baitzuen geratzearen alde.

Eta horrek ondorioak izango ditu. Izan ere, azken inkestek alde nabarmena ematen diete independentziaren aldekoei, %55eko babesa izateraino. Eta Erresuma Batuaren haustura hori ez litzateke soilik iparraldetik etorriko. Datuen arabera, Galesen ere inoizko babesik zabalena du independentismoak, nahiz eta oraindik %32koa izan (Eskozian, 2014ko erreferendumaren kanpainaren aurretik, %27koa baino ez zen). Eta agian harrigarriena Ingalaterrako kasua da. Panelbase-k egindako inkesta batean, galdeketa erantzun zutenen %49k nahiago dute Ingalaterrak bere bideari ekitea, Eskozia, Gales eta Irlanda gabe. Arrazoiak ezberdinak izanagatik, datuek Erresuma Batuaren proiektua agortuta dagoela adierazten dute.

Nolanahi ere, Eskoziara itzuliko gara, non #NoToYes mugimendua izan baita azken asteetako berritasuna. Ekimen horrek ezezkotik baiezkorako bidea egin duten herritar asko agerrarazi ditu. Hau da, duela sei urte independentziari ezetz bozkatu eta orain baiezkoa emango lioketenak. Haien artean unionismoak orduan eman zituen eta bete ez dituen hiru argudio gailendu dira: ezezagunari beldurra, independentziaren ondorio zuzena izatea Europar Batasunetik ateratzea eta arestian aipatutako botere itzultzea. Horrela, sei urte geroago, Europar Batasunetik at, autonomia murrizketekin eta beldurra galduta ikusi dute beren burua eskoziar askok, kontrako botoa eman zuten arren.

Baina independentismoa olatua hartuta baldin badago ere, ez dira une errazak alderdi eta mugimendu subiranisten barnean. SNP (Eskoziako Alderdi Nazionala) da guztien buru. 2014an haiek gidatu zuten baiezkoaren aldeko kanpaina, Alderdi Berdearen makulua baliatuta eta mugimendu ezkertiarrak RIC (Radical Independence Canpaign) mugimenduaren inguruan bildu ziren bitartean. Orain ere haiek dute indarrik handiena, zalantzarik gabe, baina ahots kritikoak askoz gehiago dira.

Independentismoaren ika-mikak

Nicola Sturgeoni bere independentziarako bideak plan zehatzik ez izatea leporatzen diote sektore subiranista ugarik. Askotan hitz hutsalak zabaltzea ere. 2014ko erreferendumaren ostean boterera iritsi zenetik tai gabe errepikatu du eskoziar lehen ministroak Eskoziak bigarren bozketa bat egingo duela berandu baino lehen. Mezu hori indartu egin zen Brexitaren ondorioz eta, batez ere, 2019an zehar; izan ere, urte horretan Sturgeonek irmoki azaldu zuen jendaurrean 2020an galdeketa egiteko asmoa. Baina horma batekin egin zuen talka Londresen. Sei urte lehenago David Cameronek Alex Salmondekin Edinburgoko hitzarmena sinatu bazuen ere, Boris Johnsonek argi utzi dio Sturgeoni ez duela beste erreferendum bat egiteko inolako asmorik. «Eta orain zer?» galdetu diote Sturgeoni independentismoaren inguruko beste sektoreek.

Erantzun argirik ez. Maiatzeko hauteskundeetan independentismoak gehiengo zabala lortuko balu, hori «mandatu argia» litzatekeela dio. Baina gauza bera esan zuen 2016ko hauteskundeetan eta Brexitaren erreferendumean. Eta mugimendu konkreturik ez. Halaber, ez du argitu Londresek ezarriko duen blokeoari nola aurre egin. Bizi dugun osasun krisiak dena atzeratu du eta, hein batean, denbora emanez, Sturgeon salbatu duela pentsa liteke. Eta bigarren erreferendum hori hauteskundeetan garaipena lortzeko soilik baliatzea leporatu dio batek baino gehiagok.

Horren aurrean, badaude ahaleginak gainerako talde eta alderdi independentista txiki horiek biltzeko. Boto independentista zatitzea baliagarria izan liteke. Erantzuna Holyroodek erabiltzen duen hauteskunde sisteman aurkitu daiteke. Herritarrek bi boto ematen dituzte: lehena norberaren barrutiko parlamentaria hautatzeko eta bigarrena, alderdi baten zerrendari. Barruti bakoitzean (73 daude) boto gehien lortu dituen pertsonak eserleku bat lortzen du eta, ondoren, beste 56 banatzen dira proportzionalki zerrendek Eskozia osoan batu dituzten botoen arabera, baina barrutietan lortu duten hautetsi kopurua kenduta. Horrela, alderdi independentista txikiek hori baliatu nahi dute SNPrekin konbinatu, kenketa hori ekidin eta indarra biderkatzeko.

Barne borroka

Hala ere, hori gutxi balitz, SNP alderdi barruan ere arazoak ditu premierrak. Izan ere, Alex Salmond lehen ministro ohiaren kontrako sexu erasoen inguruko akusazioek eragina dute oraindik. Martxoan kargu guztietatik absolbitu zuten Salmond, baina iragan astean alderdiko zuzendari exekutibo eta Sturgeonen bikote Peter Murrellen mezu batzuk filtratu ziren. Itxuraz, mezu horietan Salmonden kasuan poliziari presio egitea eskatzen zuen, fiskalaren lana txalotzearekin batera. Horrek, hautsak harrotu ditu. Ez dirudi, baina, faktura handia pasako dionik.

SNPren DNAn dago barne borroka hori. Ezker zein eskuineko politikariak biltzen ditu alderdiak, eta horretan oinarritu ditu sarri azken hamarkadako nagusitasuna eta emaitza bikainak. Eta alderdiaren kohesio hori independentziaren aldeko mezuak mantendu du tinko, sektore guztietako botoak eskuratuz. Ez dira gutxi balizko independentzia baten ondoren SNP bi alderdi desberdinetan zatituko dela dioten ahotsak. Oraingoz, ordea, jomuga argi batek mantendu ditu elkarrekin eta alderdi barruko gatazka horiek ere nahiko isilean mantentzea lortu dute.

Gaur egun Alderdi Kontserbadorea da bigarren indarra Holyrooden, baina Johnsonen jarrerak eragina izan dezake. Izan ere, britainiar premierra independentziaren aldeko agente nagusi bihurtu da azkenaldian. Panelbase-ren inkestaren arabera, eskoziarren %52rentzat Johnson lehen ministro izateak erakargarriago egiten du independentzia. %37rentzat ez dago alderik karguan Johnson edo beste norbait egongo balitz eta %10entzat unionismoa indartzen du Downing Streeteko maizterrak.

Uharteetako prentsan gero eta zabalduago dago Johnsonek nolabaiteko «ezinikusia» diola Eskoziari, zeina bere alderdiak Britainia Handian duen boterearentzat «oztopo independentista» gisa ikusten duen. Hala ere, polarizazioak eta, batez ere, Alderdi Laboristaren gainbeherak tokiari eusten lagun diezaioke. Alderdi Laborista bera ere protagonista izan da azken asteetako inkestetan. Uharteetatik at ulertzeko zailak izan daitezkeen desadostasunak topa ditzakegu alderdi horren barruan ere. Izan ere, 2014an alderdiaren barneko talde txiki batek Labour for Independence (Independentziaren aldeko Laboristak) osatu zuen, eta, egun, bozkatzen dituztenen %42 inguru dago Eskozia independente baten alde. Keir Starmerrek berak, laboristen liderrak, SNPren garaipen argi bat izango balitz Westminsterrek kontuan hartu beharko lukeela ere esan zuen orain gutxi, eta «zalantzarik gabe hau eskoziarren afera» dela defendatu. Orain, kanpaina luzean sartuta, «independentzia zein Brexita banatzaileak» direla argudiatuz bigarren bozketa baten kontrako iritzia ezarri du, bere alderdia joko zelaiaren erdian kokatu nahian. Erdian edo. Izan ere, ezaguna egingo zaigun estrategia bati jarraituz, Union Jack ikurra masiboki erabiltzen hasi da alderdia.

Aldaketa sakonen garaia dator uharteetan. Aldaketa horiek abian dira jada, lehenik Brexitarekin eta orain koronabirusaren krisiarekin. Ekonomia eta gizartearen berregituraketa osoa ekarriko duen hamarkada du aurretik Eskoziak, belaunaldi berri baten eskutik, zeinak bere espazioa aurkitu beharko baitu hor.

BELAUNALDI BERRIEN HAUSPOA

Politika arloan aldaketa sakonek erritmo mantsoa eduki ohi dute. Askotan erritmo mantsoegia gizartearen begien aurrean hautemangarriak izateko. Hala ere, gauzatu daitezke. Duela zazpi urte eskoziarren herenek baino gutxiagok babesten zuten independentzia eta, gaur egun, %55ek. Nolanahi ere, aldaketa hori benetan adierazten duen taldea gazteria da. 16 eta 34 urte artekoen %71k bozkatuko luke independentziaren alde bigarren erreferendum batean. 2014ko bozketa hark eskoziar gizartea betiko aldatu zuen. Politika urrunetik ikusten zuen zerbait izatetik, tresna parte hartzaile bat izatera igaro zen. Eta hori, batez ere, gazteengan nabaritu daiteke. Klima aldaketaren aurkako mobilizazioetan, Black Lives Matter mugimenduan eta talde feministetan argi ikusi da parte hartzeko grina. Independentziaren aldeko lanean islatu da, halaber, etorkizuna eraldatzeko egiten ari den lana.

Aitor Agirrezabal