Odile, Odette eta Michele dira haien izenak... Bigarren Mundu Gerran borrokatu zuten hiru emakume frantziar, hiru profil desberdin, baina funtsezko puntu komun bat dutenak: nazien aurkako erresistentzia «nahitaezkoa» zen bakoitzarentzat.

Hor daude Odile de Vasselot, bizitza Saint-François-Xavier Komunitate Apostolikoan eman duena, Odette Niles, marxista gaztea, eta Michele Agniel, arriskuari ez ikusiarena egin zion bigarren hezkuntzako ikasle abertzalea.

Orain 101, 100 eta 96 urte dituzte, hurrenez hurren. Hiru heroi xume, publiko zabalarentzat ezezagunak, baina Alemaniako okupatzailearen aurka, milaka pertsona anonimo bezala, zeregin nagusia izan zutenak.

Barne-erresistentzia emakume hauek gabe inoiz ez zen existituko: mekanografoak, irrati esatariak, kontaktu agenteak, prentsa klandestinoko arduradunak, ihes egindako soldaduen eskoltak, makien hornitzaileak, espioiak, batzuetan ehunka gizonek osatutako sareen buruak...

«Berehala esan genion elkarri 'zerbait' egin behar genuela. Benetan ez genekien zer, baina nahitaezkoa zen», laburbildu du Odile de Vasselotek.

«Ezin zen ezer egin gabe geratu svastikarekin zintzilik zeuden pankarta handi horiekin, alemanezko kartelekin...», esan dio AFPri Frantzian zehar ihes egindako presoen edo hegazkin-pilotu aliatuen lotura-ofiziala eta garraiatzailea izandakoak. Atxiloketatik behin eta berriz ihes egiten.

Eta zer gertatzen da beldurrarekin? «Ez naiz oroitzen arriskuaz benetan jabetu ote nintzen», dio Odette Nilesek. «Beldurra bigarren mailakoa zen, ez genuen horretan pentsatzeko astirik», dio barrez Michele Agnielek.

Historian ahaztuak

Emakume ikusezin horien ausardia-ekintzak sarritan gutxietsi edo erabat ahaztu izan dira. Historiak, lehenik, Erresistentziaren ikuspegi gerrazale eta maskulinoa loriatu du. Armada bateko ezkutuko soldaduak, armada bera ere ezkutua zela...

«Erresistentzia-mugimenduetan emakumeen proportzioa % 12 eta % 25 artean kalkulatzen dugu, baina kopuru hori oso engainagarria da», adierazi du Laurent Douzou historialariak, Bigarren Mundu Gerran adituak. «Haien kopurua eta zeregina mekanikoki murrizten dira homologazio prozesuan; emakumeek joera txikiagoa dute egindakoa erreklamatzeko», esan du.

«Nire erresistentzia oso apala zen, oso arrunta, margariten arrasean» dio, adibidez, Odile de Vasselotek berak, garrantzia kendu nahi balio bezala.

Erresistentziako gerrillari moduan armak eskutan zituztela jardun zutenak identifikatu ohi dira. Erresistentziako dominadunen artean %8,6 baino ez da emakumezkoa, eta soilik sei emakume izendatu dituzte ‘erresistentziako kide’ 1.038 gizonen artean.

«Erresistentzia zibilak, neurri handi batean emakumeen lana izan zenak, ez zuen ziurtagiririk sortu», azaldu dio AFPri Vladimir Trouplinek, Askapenaren Ordenaren Museoko kontserbatzaileak.

«Horrek garai hartako emakumeen egoera ere gogorarazten du. Ez zegoen lehen lerroan jartzerik», gaineratu du. Horrek, aldiz, balioa izan zezakeen ekimen klandestinorako. Okupatzaile alemanek, gerraren ikuspegi konbentzionala izanik, luzaz ez zuten emakumeekiko mesfidantzarik izan eta lehenik gizonak ehizatzeko joera zuten.

«Askoz gutxiago ikusten gintuzten, ez zuten susmo txarrik gutaz», baieztatu du Michele Agnielek. Nerabe zela, hegazkin-pilotu estatubatuar eta britainiarren bila joaten zen probintzietara, Parisera trenez eramateko.

Hala ere, oso prezio altua ordaindu zuten: Michele, adibidez, amarekin batera, Alemaniara deportatu zuten. 6.700 emakume deportatu zituzten Frantziatik, anexionatutako eremutik kanpo.

1914-1918ko gerran ere garrantzi handiko eginkizuna izan zuten arren, Frantziako emakumeek adingabe zibilak izaten jarraitzen zuten artean.

Erresistentzian parte hartzea erabakigarria izan zen 1944an botoa emateko eskubidea lortzeko.

 

«EZ DUZU ISILIK EGOTEKO ESKUBIDERIK»

«Ez duzu jada isilik egoteko eskubiderik», esan zion behin amak, Holokaustoaren ukazioaren gorakadaren aurrean. Michele Agniel frantziarra horrela hasi zen kontatzen gerraren, erresistentziaren eta Ravensbrückeko (Alemania) deportazioaren inguruko historia.

1940ko udan 14 urte besterik ez zituen, baina alemaniar okupatzaileei ezetz esatea nahitaezkoa zen berarentzat. Uniformeak nonahi Parisen, nazien banderak eraikinetan, Radio Paris propaganda kolaborazionista zabaltzen... Hiriburura itzultzea kolpea izan zen.

Familiak, gerraren hasieran, Fort-Mahonen hartu zuen babesa, Frantziako ipar-mendebaldean, eta Petain mariskalaren derrotismoa eta armistizioa arbuiatu zituen. Jakina, De Gaulle jeneralaren atzean lerrokatu zen gero, hark Erresistentziaren lidergoa hartu zuenean, 1940ko ekainaren 18an Londresko irratian egindako lehen hitzaldian. «Gure aitak berehala esan zuen 'zerbait egin behar dugu'. Etxean guregan guztiongan durundi egin zuen esaldi hark», adierazi du

Michele Agniel 1926ko ekainaren 11n jaio zen, Parisen, eta hurbileko aldirietan hazi zen, Saint-Manden, katoliko sutsuen familia batean: «Erabat abertzaleak», «boltxebismoa zein nazismoa arbuiatzen zituzten».

Jatorriz nederlandarra zen aita, Gerard, eta Baloreen Burtsan egiten zuen lan. Alemaniaren aurkako 1914-1918ko gerrako beteranoa zen, Philippe Petain 20 urte geroago Verdungo Batailako (1916) heroi izaten jarraitzen zuenaren aginduetara ibilitakoa.

Neskarentzat, alemaniarren aurkako oposizioa eskola-urtea hasi bezain laster hasi zen. Bigarren hezkuntzan, Lorrenako gurutzeak marraztu zituen garaipenaren ‘V’arekin.

Gero panfletoak etorri ziren. Michelek Paris eta Versailles artean bidaiatzen zuen, «musika-koadernoaren eta historia-liburuaren» artean ezkutatutako orri mimeografiatuak berreskuratzeko. Kontrol-puntuetan, aldez aurretik irekitzen zuen poltsa, baina ez zioten inoiz miatu. Nork susmatuko zuen bigarren hezkuntzako neska batez?

1942an, konpromisoak beste dimentsio bat hartu zuen. Familiak "Borgoina" sarearekin bat egin zuen eta ihes egindako gerra-presoak hartu zituen; hegazkin-pilotu estatubatuar eta britainiarrak, gehienak.

Ostegunero -eskola-umeen egun librea garai hartan- nerabearen egitekoa gizon horiek probintzietan hartzea zen, Parisera trenez eramateko. Urrutitik jarraitzen zioten, hitzik esan gabe. Eta inoiz kontrolatzen bazituzten, bere bideari jarraitzeko agindua zuen, haiez kezkatu gabe.

Fotomatoira ere laguntzen zien, paper faltsuetarako argazkia egitera. Eta erantzuna prest zeukan joan-etorri haiez galdetzen bazioten: gor-mutuak ziren eta Tolosako (Frantzia hegoaldea) establezimendu espezializatu batera bidaltzen zituzten. Arriskua? «Bigarren mailakoa».

Baina 1944ko apirilaren amaieran, Batxilergoa bukatu baino bi aste lehenago, etxean atxilotu zuten gurasoekin. Salaketa baten ondorioz. 12 urteko Jean-Marie anaia txikiak bakarrik ihes egin zuen sarekadatik: bizilagunekin bizi izan zen gerra amaitu arte. Alemaniara deportatu zituzten: 1944ko abuztuaren 15ean, Paristik irten zen azken trenean, justu Askapenaren aurretik... Ez zuen berriz ere ikusi aita, Buchenwalden hila.

Inoiz ez zen amarengandik banandu -«horrek salbatu gintuen»-, eta biak Ravensbrücken espetxeratu zituzten; gero Königsbergen, 75402 erregistro-zenbakia eta triangelu gorria (erresistenteena) bularrean. «Heriotza kiratsa zerion leku batera iritsi ginen».

Azkenik, Armada Gorriak askatu zituen 1945eko otsailaren 5ean. Ekainean iritsi ziren Parisera. Michelek 19 urte bete berri zituen.

Urteetan, asko bezala, isilik egon zen. Baina diskurtso ukatzaileen aurrean, maisu egin zen eta familia bat sortu eta eskola, kolegio eta lizeoetan lekukotasuna ematea erabaki zuen.

Ehunka biltzen dituen haur horiei egiten dien kontakizuna Primo Leviren aipamen batekin bukatu ohi du: «Ez ahaztu izan zela, ez ahaztu, ez ahaztu».

Eta gaur egun ere memoriaren betebeharra... «Ukrainan gertatzen ari denarekin, 1940ko ekaina berpizten ari zait», dio. «Guk egin genuen. Zergatik ezin dute ukrainarrek egin? Lagundu egin behar diegu!»