Bi gauzek atentzioa eman didate AEBetako azken hauteskundeetan. Lehenengoa da Kamala Harris hautagai demokratak ez zuela primarioetako prozesua gainditu, orain arte AEBetako hauteskunde-kanpainaren ezaugarri izan den izapide bat; azken unean aukeratu zuen Alderdi Demokrataren aparatuak, segur aski alderdiko fakzioekin bidezko kontsultak egin ondoren. Batzuek esango dute beste aukerarik ez zegoela. Errealitatea da aurreikus zitekeela Joe Bidenek ez zuela maila emango, baina alderdiaren aparatuak erabaki zuen egoera usteltzen uztea hautagaitza prozesua kontrolatu ahal izateko.

Bigarrena, Alderdi Errepublikanoaren hauteskunde-plantxan oligarkia ekonomikoaren pisu handia izan da. Donald Trump higiezinen oligarka ezaguna da. Oraingoan elkartu zaio Elon Musk, automobilgintzako, industria espazialeko eta sare sozialetako beste oligarka bat. Silvio Berlusconik inauguratu zuen tradizio hori, baina orain arte hauteskunde-zerrendetan handikien presentzia nahiko mugatua izan da, Hego globaleko eta Sobietar Batasunaren ondorengo espazioa kenduta. Mendebaldean, oligarka ekonomikoek nahiago izan dute itzalean aberastu.

Nolanahi ere, pertsona askok oligarka hauek politikari profesionalak baino trebeagotzat jotzen ditu eta botoa ematen diete. Uste horren oinarria da enpresa pribatuen inguruan egiten den apologia: enpresak dira aberastasuna ekoizten, enplegua sortzen eta soldatak eta zergak ordaintzen dituzten erakunde bakarrak. Beti ahazten zaie esatea enpresek aberastasuna sortzen dutela, Estatua osasunaz, hezkuntzaz, azpiegiturez eta gizarte-laguntzaz arduratzen delako, besteak beste. Eta horiek guztiak herrialde baten aberastasunaren parte dira, industria edo finantzak bezainbeste.

Sortzen duten aberastasunari buruzko eztabaida alde batera utzita, zalantzarik gabe, enpresa da erakunde nagusia gizarte kapitalistan. Hala ere, bere ezaugarri behinena ez da demokratikoa. Jabetzaren gehiengoa lortzen duen pertsonak edo pertsona-taldeak zuzenduko du enpresa, bere irizpidearen arabera. Erabaki guztien gaineko erabateko kontrola izango du, eta ez du inolako hautaketarik antolatu beharko: patroiak agintzen du, eta kito. Bere partaidetza saltzen badu edo jabeen beste aliantza bat eratzen bada soilik galduko du kontrola; hau da, beste talde batek konspirazio txiki bat antolatzea lortzen badu, bere boterea galduko du, eta horrek ez dirudi oso modu demokratikoa, gizarte modernoen erakunde nagusitzat definitzen den arren.

Egia da enpresa mota batzuetan langileen partaidetza handiagoa izaten dela, normalean txikiak direnean. Hazi eta kudeaketa sofistikatu ahala, parte hartzeko eta erabakitzeko mekanismo demokratikoak gero eta formalagoak bilakatzen dira.

Oro har, kapitalismoko enpresa egitura autoritario eta hierarkikoa da. Ezaugarri horiek gaizki ezkontzen dira demokraziarekin, eta ziurrenik joera autoritarioa ezartzen diete politikara salto egiten duten oligarkei. Nolanahi ere, oligarkak politikara igarotzea, Harris primariorik gabe aukeratzea bezala, demokrazia liberalak gobernu oligarkiko bihurtzeko eraldaketa gero eta esplizituagoaren seinale da. •