Goseari eta malnutrizioari aurre egiteko bidean lortutakoak arriskuan jarri dituzte klimaren aldakortasunak eta muturreko klima gertaerek Latinoamerikan eta Kariben. Izan ere, Asiaren segidan, gertaera hauek gehien kolpatzen dituzten bigarren eskualdeak dira. Idorteak, uholdeak zein ekaitzak nekazarien lana alferrik galtzeko gai dira, eta hondamena katean doa: elikagaien ekoizpena jaisten da lehenbizi, horrek hornidura falta ekartzen du, baita prezioen igoera ere, elikagaien inguruek jasaten duten kaltea ahantzi gabe.

Nazio Batuen Elikadurarako eta Nekazaritzarako Erakundeak, FAOk, “Panorama” txostena osatu du bertze eragile batzuekin batera, eta bertan jasotzen dira 2024. urteko datuak. Honakoa, adibidez: eskualde honetako herrialde gehienen (gutxienez 20 herri, aztertutako guztien %74) elikadura segurtasuna kolokan dago, muturreko klima gertaera askoren ondorioz.

EGOERA ZAURGARRIAN

14 herrialde (ikertutakoen erdia pasatxo) egoera zaurgarrian daude, fenomeno horiek malnutrizioan eta gosean inpaktu handiagoa izateko aukera handiagoa dutelako.

Egiturazko erronkak ere badituzte, noski: gatazkak, krisi ekonomikoak, desberdinkeria maila altuak, dieta osasungarria izateko zailtasunak eta osasungarriak ez diren elikagaien inguruak, bertzeak bertze. Faktore horiek klimaren inpaktua larriagotzen dute.

Txostenak dioenez, 2019 eta 2023 urteen artean, 1,5 puntu areagotu zen behar baino gutxiago jaten zuten pertsonen kopurua klimaren aldakortasunak eta larrialdiak erasandako herrialdeetan. Egoera makurragoa da ekonomiak atzera egin duen herrietan. Gainera, ohi bezala, ahulen dagoen jendeak jasotzen du kolperik handiena, egokitzeko baliabide gutxiago dituelako.

ERRESILIENTZIAREN PREMIA

FAOren ikerlanak ondorio garbi bat jartzen du mahai gainean: lehenbailehen hartu behar dira neurriak «nekazaritzako elikagaien sistemetan erresilientzia garatzeko, sistema horiek gakoa baitira eskualdearen ongizaterako eta gosea eta malnutrizioa beren forma guztietan desagertzeko». Sistema horien epe luzerako jasangarritasuna bermatu behar dela aldarrikatzen du Nazio Batuen txostenak.

Azterketaren arabera, 41 milioi pertsonak pasatu zuten gosea eskualdean 2023an. 2022an baino 2,9 milioi gutxiago izan ziren, eta 2021ean baino 4,3 gutxiago. Aurrerapauso handia eman arren, desberdintasun nabarmenak daude azpieskualdeen artean. Kariben goseak ez dio goititzeari utzi azken bi urteetan, eta biztanleriaren %17,2raino iritsi da. Mesoamerikan, aldiz, %5,8an mantendu da, ia aldaketarik gabe.

BIGARREN URTEZ, AITZINERA

Elikaduraren segurtasun faltari dagokionez, eskualdeak aurrera egin du bigarren urtez jarraian, hamar urtean lehendabiziko aldiz munduko batez bestekoaren azpitik jartzeraino. Orotara, 187,6 milioi pertsonak sufritu zuten Latinoamerikan eta Kariben ziurtasun falta elikagaietan. 2022an baino 19,7 milioi gutxiago izan ziren, eta 2021ean baino 37,3 milioi gutxiago.

Jaitsiera ikusgarri hori Hego Amerikako herrialde batzuen ekonomia errekuperatzearen ondorio da. Babes sozialeko programek, pandemiaren ondorengo ahalegin ekonomikoek eta berariaz elikagaien irisgarritasuna hobetzera bideratutako politikek mesede egin dute.

LANDA ETA EMAKUMEAK

Biztanleriaren talde zehatz batzuek elikaduraren segurtasun falta handiagoa pairatzen dutela ere islatzen da txostenean: landa komunitateak eta emakumeak dira. Genero arrakala handiagoa da oraindik eskualde honetan munduko batezbestekoa baino.

FAOko zuzendariorde eta Latinoamerikako eta Karibeko ordezkariak, Mario Lubetkinek, txostenaren aurkezpenean azpimarratu zuen «klimaren aldakortasuna eta muturreko gertaerak mehatxu bat direla elikagaien eta nutrizioaren segurtasunerako». Eta erantsi zuen «funtsezkoa dela erantzun oso bat ematea, nekazaritzako elikagaien sistemen ahalmena indartzeko diseinatutako ekintzetan eta politiketan oinarrituta».

«Erresilientzia horrek aurre hartzea, egokitzea eta eraldatzea egiten du posible, modu baikor eta eraginkor batean, hainbat arriskuren aitzinean; klima aldaketarena eta muturreko gertakariena tartean», azaldu zuen Lubetkinek.

BOST URTETIK BEHERAKO UMEAK

Malnutrizioari erreparatzen badiogu, 2022an munduan bost urtetik beherako haurren %22,3 beranduago hazi ziren, behar bezala ez elikatzeagatik. Latinoamerikan eta Kariben dezente baxuagoa izan zen datua: %11,5 izan ziren. Kontuan izan behar da, ordea, milurtekoaren hasieratik hobekuntza nabariak izan badira ere, azken urteetan moteldu egin dela hobetzeko martxa.

«Latinoamerikan eta Kariben, bost urtetik beherako hamar umetatik bat desnutrizio kroniko batean bizi da. Desnutrizio hori gainpisuarekin batera ematen da, gainera. Eta egoera zaurgarrienean dauden komunitateetan larriagoa da inpaktua, zuzenago kolpatzen baitituzte klima gertaera bortitzek. Malnutrizioaren karga bikoitz honek egunero mehatxatzen du haurren erabateko garapena», adierazi zuen Karin Hulshof Unicefeko eskualdeko zuzendariak. «Klimaren aurrean egindako edozein ekintzak lehentasun izan behar du haurren elikadura eskubidea», erran zuen.

2022an, mundu mailan, bost urte baino gutxiagoko haurren %5,6k gainpisua zuten. Latinoamerikan eta Kariben hiru puntu handiagoa izan zen portzentajea kasu honetan: %8,6koa. Eskualdeko tasa mundukoa baino azkarrago hazi da: 2012tik 2022ra, 1,2 puntu. Munduan, berriz, 0,1 puntuko igoera izan da. Eskualdearen barnean, herrialde denek ez dute egoera bera: Hego Amerikak bultzatzen du neurri handi batean igoera. Mesoamerika eta Karibe, berriz, egonkorrago mantentzen dira azken urteetan.

OSASUNA, ARDATZA

Azterlanean, dieta osasungarria izateko baliabide ekonomiko falta ere identifikatu dute. Eskualdean, 182,9 milioi pertsonak ezin dute janari onik dastatu. 2021etik, egoera hobetu egin da: ordutik, 14,3 milioi lagun gehiagok jan ditzakete elikagai osasuntsuak.

Gainpisua eta obesitatea gero eta erronka handiagoa dira Latinoamerikan eta Kariben. Arrisku faktore erabakigarri bat dira transmisiozkoak ez diren eritasunak garatzeko. Dieta on bat izatea osasunerako, ongizaterako eta ongi hazi eta garatzeko oinarria da.

Osasunerako Erakunde Panamerikarraren arabera, beraz, osasunak ardatza izan behar du elikadura sistemak eraldatzeko; politika fiskalak sustatuz, zergak barne, elikagai osasungarriak erosteko politikak bultzatuz, eta publizitatea arautuz, amaren esnearen ordezkoak barne. Jarbas Barbosa erakunde honetako zuzendariak defendatu zuenez, «elikagaiak kaltegarriak ez izatea zaindu behar da, produktuak eta etiketak birformulatuz».

Gai honetan ere aldea sumatzen da azpieskualde baten eta bertzearen artean. Berriz ere, karibetarrak dira egoera okerrenean daudenak. Bertako biztanleriaren erdiak (22,2 milioi pertsona) ezin du dieta osasungarririk egin. Mesoamerikarren kasuan, %26,3 dira ataka horretan daudenak (47,1 milioi lagun), eta hegoamerikarren artean, %26 (113,6 milioi pertsona). Hortaz, Barbosak egoerarik zaurgarrienean dauden eta klima gertaera muturrekoen aitzinean babesgabeen dauden populazio taldeei arreta jartzeko deia egin zuen. Izan ere, Lola Castro Nazio Batuen Elikagaien Munduko Programako eskualdeko zuzendariak dioen bezala, herri hauetan bezala klima larrialdia lehen pertsonan bizi duzunean, zailagoa da elikagaiak ekoitzi, eraldatu, garraiatu eta mahai gainean plater goxo bat zerbitzatzea.

Dimentsio ugariko erronkei heltzeko, politika eta esku-hartze osoak

Klimaren aldakortasunak eta muturreko klima fenomenoek elikagaien eta nutrizioaren segurtasunean duten inpaktuak hamaika dimentsiotako erronkak sortzen dituzte, eta erronka horiei heltzeko, politika eta esku-hartze osoak behar dira. Hala ondorioztatu du FAOk bertze agentzia batzuekin batera Latinoamerikari eta Kariberi buruz egin duen txostenak.

Dioenez, politika eta esku-hartze horiek bizitzeko bitartekoak hartu behar dituzte barnean, erresilientzia gaitasuna garatzearekin batera. Dieta osasungarriak eskuragarri izatea eta kontsumitzea ere sustatu behar dute, elikagaien inguruen osasuna hobetuz eta nekazaritzako elikagaien sistemetan gobernantza mekanismoak sendotuz.

«Premia gorria dago sistema hauetan erresilientzia hobetzeko. Bai klima-erresilientzia eta bai pertsonen eta sistemen bizi baliabideena. Politika eta esku-hartzeek bi gako izan behar dituzte kontuan: klimaren aldakortasunaren eta muturreko fenomenoen inpaktu zuzena elikagaien eta nutrizioaren segurtasunean, eta klima aldaketak larriagotzen dituen beste faktoreak, azpian daudenak», adierazi dute adituek.

Nekazaritzako elikagaien sistemetan klima-erresilientzia sortzeko, funtsezkoa da elikagaien eta nutrizioaren segurtasunaren gaian lortutako aurrerapenei eustea eta atzera ez egitea. Erresilientzia hori lortzeko ikuspegi holistiko bat behar dela uste dute, helburuak, arrisku ezberdinak eta politika eta esku-hartze koherenteak begi bistatik ez galtzeko. Era berean, sektore ugarik elkarrekin lan egin behar dute, maila guztietan.

«Gobernuek eta arduradun politikoek politika, inbertsio eta legedia osoagoak egin behar dituzte, erresilientziaren bost gaitasunak garatzen laguntzeko: aurre hartu, prebentzioa landu, barneratu, egokitu eta eraldatu. Ahalmen horiek oinarrizkoak dira nekazaritzako elikagaien sistemak eraldatzeko, gosea, malnutrizioa eta elikagaien segurtasun falta ezabatzeko, eta guztientzako dieta eskuragarri eta osasungarriak bermatzeko», dei egin dute.

Nekazaritza elikagaien sistema guztietako politikak -elikagaien hornidura kateak, elikagaien inguruneak eta kontsumitzaileen jokaera- sendotu behar dira, sistemen erresilientzia bultzatuz. Elementu horien arteko interakzioa funtsezko ikusten dute txostenaren egileek, herritarrek dieta osasungarriak eskura izan eta kontsumi ditzaten. Bertze sistemekin sinergiak sortzea ere interesgarria iruditzen zaie, hala nekazaritzako elikagaien sistemak indartzeko.

Hainbat neurri proposatzen dituzte, hala nola alerta goiztiarreko sistemak eta aurre hartzeko neurriak ezartzea; nekazaritza ekoizpen jasangarria eta klimaren aurrean erresistentea egitea; familia nekazarien eta eskala txikiko ekoizleen gaitasunak sendotzea; herrialde inportatzaileen elikagaien hornidura dibertsifikatzea; eta pertsonen bizi bitartekoen erresilientzia hobetzea, babes sozialaren bidez.