EIrusoin ekoiztetxeak Donostiako Zuatzu industriagunean duen egoitzan da hitzordua. Bertan ari dira Aitor Arregi, Jon Garaño eta Jose Mari Goenaga “La trinchera infinita” lanaren muntaketa lanak egiten –«Pasaian dugun egoitzan obratan ari dira eta hauek inbaditu ditugu»–. Irusoin eta Moriarti dira azken denboran euskal zinearen topean kokatu diren hiru zuzendarien lan berriko ekoizleetako bi. Ez bakarrak. Hirugarrena La Claqueta ekoiztetxea da. Andaluzia eta Euskal Herria artean grabatutako lanari moldea ematen ari dira orain egoitza horretan muntaketa prozesu betean murgilduta. «Hiruren artean lan egiteko era bilatu dugu. Jon hasierako materiala hautatzen eta editatzen ari da; Jose Mari ‘kotxe eskoba’ da, atzetik lanak egiten ari dena, eta nik azken emaitza izan daitekeena ontzen dut», azaldu du Arregik instalazioetatik tour labur bat egin bitartean.

Andaluzia eta Euskal Herria artean osatutako lana da “La trinchera infinita”. Logika baten barruan egina. 36ko Gerraraino atzera egin du hirukoak bere proiektu berrian eta gerra garaian eta frankismoan batez ere Estatuko hegoaldean egon ziren satorren historiaraino iritsi dira Higinio (Antonio de la Torre) eta Rosaren (Belen Cuesta) bitartez. Jazarpenaren beldur aurrera eramandako 33 urteko itxialdia, ezkutaldia, eraman dute kameraren aurrera.

“Handia”-ren jatorria aspaldian izan da idatzia orrialdeotan. Txikitatik zeukan Jon Garañok Altzoko Handiari buruzko oroitzapen sakona eta bere burugogorkeriak bultzatuta atera zen aurrera “Loreak”-en bide arrakastatsuari jarraipena eman zion proiektua. Kasuan, “30 años de oscuridad” dokumentalak badu ernamuinetik zerbait. «Jose Mari eta biok joan ginen ikustera –aipatu du Garañok– eta irteterakoan biok esan genuen hor bazegoela fikziozko film bat».

Eta fikzioa da, ez kasu erreal bakar bat. Badituzte film horretan oinarritutako pertsonaien hainbat elementu, dokumentazio prozesuan jasotako beste hainbeste datu, eta haien irudimenetik –eta Luiso Berdejo gidoigilearen eskutik– ateratako beste hainbat irudikapen.

Beldurra

Hainbat kasu ezagutu izan dira 36ko Gerran eta diktaduran zehar haien etxeetan ezkutatutako satorrei buruz. Aste batzuetako ezkutaldia izan behar zena, urte luzeko, hamarkadatako itxialdi bihurtu zen kasu askotan. Zuloak egiten ziren etxeen barruan, inork asmatuko ez lituzkeen ezkutalekuak. Batzuek lortu zuten itxialdian deskubrituak ez izatea, urteetako infernua bizitzearen truke. Beldurrak eraman zituzten satorrak halako erabakiak hartzera. Eta beldur horri argazkia atera diote Arregik, Garañok eta Goenagak. «Beldurraz hitz egiten du filmak eta horri heldu nahi diogu», zehaztu du Goenagak.

Maiatzean abiatu zituzten filmaketa lanak eta ekainaren erdialdera bitarte luzatu zen lehendabiziko. Bost asteko etenaren ondoren berriro ekin zioten lanari lanak amaitu bitarte. Kontatzen den historiaren kronologia errespetatu zuten grabazioan zehar ere. «Filmak sator baten eta bere emaztearen istorioa kontatzen du. Zineman beti da garrantzitsua aktoreen arteko harremana sendotzea. Kasu honetan, kronologia errespetatu dugu gehientsuenean eta bikotearen harremanaren garapena ere ikusten da hiru hamarkadetan zehar. Tartean bost asteko etena egon zen, filmean dagoen denbora lapsusarekin kointziditu zuena», aipatu du Arregik. Baina ez zen hori izan kronologia errespetatzeko arrazoi bakarra. Antonio de la Torreri gidoiak aldaketa fisiko handia izatea exijitzen baitzion hasieratik amaierara artean. Hamabost kilo gizendu behar izan zituen. «Guk hamabi kilo gizentzea eskatu genion eta prentsan irakurri zuen hamabost kilo zirela hartu beharrekoak. Burugogor jarri eta hamabost gizendu zituen azkenean», kontatu du anekdota gisa Goenagak.

–Pauso bat da film hau zuen ibilbidean?–. Erantzun bateratua dute hiru zuzendariek. «Zinean ibilbide bat egiten ari bagara, bide horretan pausoak eman behar dira, ibili egin behar duzu. Zentzu horretan bada pauso bat», zehaztu du Arregik. Baina ez pausu kualitatiboa Estatuan grabatutako lan bat izateagatik. «Ekoizpen aldetik askoz istorio txikiagoa da hau –jarraitu du–. ‘Handia’ epikoagoa zen. Eta aurrekontu aldetik ere murritzagoa da».

«Bada pausu bat –egin du apuntea Goenagak– gidoia Luiso Berdejok egitea, adibidez. Dokumentazio osoa pasa genion eta gero irudikatu nahi genuenaren premisa batzuk eman genizkion. Azkenean gidoia biok sinatu dugu, elkarlanak horretara eraman gaituelako».

Eta izan daiteke beste pausu bat makillajearekin egindako lantzarra. «‘Handia’-n protesiak erabili genituen, baina hemen bi protagonisten zahartzaroa ere irudikatu behar genuen», bota du Garañok. «Filmaketa saio bakoitzaren aurretik lau orduko makillaje saioak izaten zituzten aktoreek».

Eta galdera nagusia. Noizko? Atzerapenarekin datoz, baina ez dute presarik. «Urriaren 15erako lehen bertsio bat izan nahi genuen baina asteartean ikusiko dugu lehen aldiz muntaketaren emaitza bateratua», adierazi du Garañok. Beraien ohiko lan moldearekin jarraitu nahi dute orain ere. «Aukera guztiak aztertzen ditugu muntaketa prozesuan. Eszenak tokiz aldatzen ditugu eta alternatiba guztiak aztertzen dira».

Goenaga ez da data zehatzik jartzen ausartu. «2019rako egongo da prest». Gauza jakina izan daiteke hori, baina urte erdirako edo amaitu nahi lukete lana. Beraiena ez da ohiko zinema komertziala eta zinemaldietara aurkeztuta egin izan dute haiek sinatutako lanek beren ibilbidea. «Asteartean egingo dugu filmaren lehenengo ikuskatze osoa. Orduan jakingo dugu infernuan edo zeruan gauden...», esan du Garañok. «...edo linboan agian».

Gazteleraz egindako lehenengo fikziozko lana

Orain arteko lanik arrakastatsuenak euskaraz egin dituzte Moriartiko kideek. “Loreak” eta “Handia” filmekin euskarazko zinema gailurrera eramatea lortu dute. “La trinchera infinita”, ordea, gazteleraz izango da. –Kritikak jasotzeko aurreikuspenak badituzue?–. Garañok irmo bota du erantzuna: «Logika osoa zeukan guretzat film hau Andaluzian grabatzeak. Bertako istorio bat kontatu nahi dugu eta guretzat oso garrantzitsua zen Andaluziako aktoreekin lan egitea. Naturalagoa iruditzen zitzaigun. Nolanahi ere, gure ‘ADNaren’ barruan dago filmak gazteleraz ere egitea; Lucio Urtubiari buruzko lanarekin hala egin genuen. Eta hau ez dakit gazteleraz edo andaluzieraz den».

Hiru hamarkadaz luzatutako istorioa du ardatz “La trinchera infinita”-k eta garaiko esamolde, hizkera eta pertzepzioetara iristea garrantzitsua zen zuzendarientzat. «Hemengo film bat egiten duzunean badituzu erreferentziak, zure amona ikus dezakezu momentu batzuetan. Baina Andaluzian ez daukagu halako erreferentzia historiko pertsonalik», azpimarratu du Arregik.

Goenagak aktoreekin egindako lanari eman dio garrantzia. «Une batzuetan gidoiko hainbat esaldi kendu genituen. Aktoreei askatasun kreatiboa eman nahi izan diegu, beraiek guk baino hobe irudika zezaketelako garai hartako Andaluzia nolakoa zen, nola bizi zen».A.K.