‘Frantziako hizkuntza gutxituen legea: argi izpi bat euskararentzat?’ galderari erantzuteko bidean, Eneritz Zabaleta Zuzenbide Publikoko irakasleak mintzaldia eman du astearte honetan Udako Euskal Unibertsitateak antolatuta. Paul Molac diputatuaren izenarekin ezaguna den, ‘Eskualde hizkuntzen patrimonio babeserako eta promoziorako’ legea onartua izan eta gero, Kontseilu Konstituzionalean ezarritako helegiteari loturiko desmartxa administratiboak eta gauza «bitxiak» ere izendatu ditu.

Maiatzaren 22a aitzin ezagutu behar den helegitearen erabakiaren zain, eta legeak egiten duen ekarpena ulertu ahal izateko, Estatu frantsesean marko legalak hizkuntza gutxituei ezartzen dizkien mugak eta eskubide murritzen azalpen txiki bat eman eta gero Molac legearen ekarpenak izendatu ditu Zabaletak, bereziki hezkuntzari begira. Azkenik, errekurtsoa aurkezteko momentuan eta moduan izan diren berezitasunak eta trama politikoak ere eman ditu ezagutzera.

Zuzenbide tesia egiten ari den UEUko kide den Paulline Guellen gidaritzapean iragan den online mintzaldiak 25 pertsona inguru bildu ditu. Aurkezpenaren ondoren parte-hartzaileek txataren bitartez egin zituzten galderei ahotsa jarri die Guellek. Legea apirilaren 8an Asanblea Nazionalean onartua izan baino lehen ibilbidea korapilatsua izan bazen, apirilaren 22an 61 diputatuk ezarritako errekurtsoak prozedurari dagokionez izan dituen berezitasunak, baita ondorio politikoak, izendatu ditu irakasleak.

Helegite «bitxia» Kontseilu Konstituzionalean

Helegitea legean hezkuntzari dagokion artikulu bati ezarritakoa izan da, udalen partetik hizkuntza gutxitua beste herri batean ikasten duten ikasleen gastuen ordainketari dagokiona, hain zuzen ere. Errekurtsoa ezartzeko prozedura ezohikoa aipatu du irakasleak: «Legea onartu eta helegitea ezartzeko 15 eguneko epea bada, bitxia dena da 14. egunean egin zela, azken momentuan».

Aldi berean, «tarrapatan» egina izan dela ere azaldu du. Nahiz eta helegitea publikoa ez izan, Zabaletak testua ikusteko parada izan du eta horrela definitu du: «Biziki testu laburra da, orri bat besterik ez du, eta akats ortografikoak ditu».

Bestalde, izan diren ika-mika politikoak ere aipatu ditu: «Prozedimendu bitxia izan da sinatu duten zenbait parlamentarik engainatu dituztela salatu dute publikoki. Gainera, Hezkuntza Ministerioko kabineteko pertsona batek idatzi du testua eta parlamentariei eman die». Borobiltzeko adierazi du: «Helegitean bada zerbait iluna».

Momentu honetan Kontseilu Konstituzionalak emanen duen erantzunari begira dauden zalantzak izendatu ditu: «Helegitearen irregulartasunaz zerbait erranen du, jakinik parlamentariak kexatu direla? Aipatua den artikulura mugatuko da ala legea osotasunean begiratuko du? Murgiltzearen artikuluak polemika handia sortu du, horri ere begiratuko dio?».

Hizkuntza gutxituen legearen ekarpenak

Molac legeak ematen dituen eskubideak handiak ez izanik ere horrek duen garrantzia ulertzeko argiki adierazi zuen irakasleak: «Frantsesaren erabilera derrigorrezkoa da, eta ukatzen dira euskaldun, bretoi, korsikar, okzitaniar, katalan, alsaziarren… eskubideak». Hori berdintasun printzipioaren eta herriaren batasunaren izenean egina dela nabarmendu du.

Egoera horretan, hezkuntzari loturiko hiru artikuluak dira legean garrantzitsuenak. Euskarari dagokionez, eredu publikoari loturiko bi artikuluak dira garrantzitsuenak, murgiltze eredua ahalbidetzen duena, eta euskarazko hezkuntza jasotzeko eskaeratik eskaintzara pasatzea.

Murgiltze eredua, hau da dena (edo parte handi bat) euskaraz izatea, gaur egun hezkuntza publikoan ezinezkoa da legez, nahiz eta salbuespen gisara esperimentazioaren formatuan 10 eskolei haur hezkuntza murgiltzean egitea onartu zaien. Lege honek salbuespen egoera kenduko luke. Momentu honetan, oinarrian Seaskako ikastolek soilik eskaintzen dute eredu hori. Hezkuntza pribatu katolikoak 10 eskoletan haur hezkuntzan ezarri badu ere.

Legearen mugak

Hala ere, Zabaletak legeak dituen mugak ere agerian eman ditu. Hau da, legearen aldeko deliberoa izanik ere, hori dekretu bidez onartua izatearen beharra nabarmendu du: «Ez bada dekreturik egiten, ez da zehazten zer den murgiltzea, eta ezin izanen litzateke aplikatu».

Horrela izanik ere, salbuespen gisara, eskualde bakoitzean murgiltzearen definizio ezberdina izateko aukera legokeela ere aipatu du; Euskararen Erakunde Publikoaren bitartez Ipar Euskal Herrian ezarriko litzateke, eta bide beretik, bretoiaren, katalanaren eta okzitanieraren Erakunde Publikoekin, banan banan deliberatzea ere aukera litzatekeela aipatu du.

Bigarren muga bat ere badela jakinarazi du, Hezkuntza Ministerioari baitagokio eskoletan hizkuntza gutxituetan klaseak irekitzea, eta horretarako beharrezkoak diren irakasle postuak ematea. Zentzu horretan, Ipar Euskal Herrian ezaguna den egoerari egin dio erreferentzia, hau da, gaur egun bezala negoziatu egin beharko litzatekeela, baita borrokatu ere.

Bigarren artikuluari dagokionez, gaur egungo eskaerak behartzen du eskola publiko batean eredu elebiduna edo murgiltzea ezarri nahi denean guraso talde aski handi bat izatea, hezkuntza zentroko zuzendaria ados egotea eta Hezkuntza Ministerioak onartzea, horretarako beharrezkoak diren irakasle lanpostuak emanez. Aldiz, legeak eredu hori eskaintzera behartuko lituzke eskolak. Nahiz eta kasu horretan, aurrekoan bezala, Ministerioak eman baliabideen muga litzatekeen ere.

Gaur egun Ipar Euskal Herrian ikasleen %60ak dena frantsesez egiten du, %30ak elebidunean eta %10ak murgiltze erduan.

Hirugarren artikuluari ezarri zaio helegitea, eta hori da euskarari gutxien eragingo liokeena, nahiz eta garrantzitsua izan eremu handiago eta proportzionalki eskaintza txikiagoa daukan beste eskualdeetan. Herriko etxeak behartuko lituzke, herrian hizkuntza gutxitua eskaintzen duen eskolarik ezean, horrelako zentro bat duen herrian ikasi nahiko lukeen ikaslearen gastuak herri horretako udalari ordaintzera behartzea. Hori bereziki garrantzitsua da, Seaska bezalako hezkuntza eskaintzen duten Bretainiako Diwan, Okzitaniako Calandreta, Kataluniako Bressola… elkarteentzat.

Beste bi artikulu ere baditu legeak, karriketako seinaletika elebiduna izatea legeztatzen duena, eta Estatuko hizkuntza gutxituetako izenetan keinu diakritikoak erabiltzeko eskubidea izatea, ‘ñ’a euskaraz eta bretoieraz, esaterako.

Marko legala

Oinarrian hizkuntza gutxituen eskubideak ukatuak badira ere, gaur egungo egoerara heltzeko progresiboki izan diren aldaketa legalak eta salbuespenak zeintzuk diren azaldu du.

Estatuko hizkuntza gutxituek oinarrian duten tartea hezkuntzan eredu elebiduna eta murgiltzea onartzean, ikerkuntzan eta hedabideetan baliatu ahal izatea, eta seinaletika publikoak eta paper ofizialak elebidunak izatea posible izatean datza.

«Lau eremu horietatik kanpo dagoen guztia ezin da erabili, hori dela eta hizkuntza politika guztiak horretan oinarrituta daude» borobildu du.