Vladimir Putin Errusiako presidenteak disuasio nuklearreko indarrak alertan jartzeko hartutako erabakiak tabutzat jotzen zen armamentu mota bat itzuli du nazioarteko agertoki politikora. Gerra Hotzaren ondoren, potentziek armagabetze progresiboaren aldeko apustua egin zuten, nahiz eta Errusiak eta Ameriketako Estatu Batuek beren armategietan estrategia militar baten herentziak dituzten, etsaia edozein preziotan suntsitzea aurreikusten zutenak.

Arma nuklearrak bi aldiz baino ez dira erabili gerra batean, eta bietan Estatu Batuetako Armada izan da erabili dituena. Hiroshima eta Nagasakiko bonbardaketek eta hauek eragin zituzten dozenaka mila hildakoek gatazka osteko eszenatokian marra gorriek non egon behar zuten birpentsatzera eraman zuten.

Nazio Batuen Batzar Nagusiak 1946an onartutako lehen ebazpenak Batzorde bat ezarri zuen energia atomikoaren albo-ondorioak aztertzeko, eta hortik aurrera nazioarteko komunitateak konpromiso egiaztagarrien alde lan egin zuen, nahiz eta potentzia handiak beti izan diren mesfidati.

Arma Nuklearrak Ez Ugaritzeari buruzko Ituna (TNP) ahalegin global horien giltzarria da: 1970ean sartu zen indarrean eta 191 herrialdek sinatu zuten, horien artean Estatu Batuek eta Errusiak. Beste testu batzuk ere onartu dira, hala nola Arma Nuklearrak Debekatzeari buruzko Tratatua (TPAN). Duela urtebete pasatxo sartu zen indarrean, eta arma atomikoen erabilera eta saiakerak eragindako ondorio humanitario katastrofikoak arintzeko Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioaren lehen tresnatzat jotzen da.

Nazio Batuen arabera, 2.000 entsegu nuklear baino gehiago egin dira. NBEk historikoki arma mota horiek edozein pultsu politikotatik kanpo utzi behar direla nabarmendu du. Aurtengo urtarrilean, hain zuzen ere, potentzia nuklear handiek –Estatu Batuak, Txina, Errusia, Erresuma Batua eta frantziar Estatua– argitaratu gabeko komunikatu bat sinatu zuten, gerra nuklearrak «ezin direla irabazi eta ezin direla egin» azpimarratzeko.

Armagabetze geldoa

Nazioarteko armagabetzeak aurrera egin du geopolitikarekin batera eta Estatu Batuen eta Errusiaren arteko harreman eta mesfidantzek eragindako gorabeherekin. Izan ere, gerran arerioak izan zirenek arlo atomikoan arma gaitasun handiena izaten jarraitzen dute.

Stockholmeko Bakerako Azterketen Nazioarteko Institutuaren (SIPRI) arabera, arma nuklearrak dituzten (edo behintzat susmatzen den) bederatzi herrialdeek 13.000 baino gehiago zituzten guztien artean; 2020ko datuekin alderatuta jaitsiera txikia da.

Hala ere, joera alderantzikatu egiten da indar operatiboetan zabaldutako armak soilik kontuan hartuz gero, 2021ean apur bat handitu baitziren, 3.800 baino gehiago izateraino. Horietatik 2.000 inguruk –ia guztiak Errusian eta Estatu Batuetan– alerta egoera operatibo altu gisa ezagutzen den horretan zeuden, hau da, errazago erabil zitezkeen nahi izanez gero.

Errusiaren kasuan, SIPRIren arabera, bere armategi nuklear orokorra 180 ojiba ingurutan handitu zuen, batez ere ojiba ugariko lehorreko kontinentearteko misil balistiko (ICBM) eta itsaspeko jaurtiketako misil balistiko (SLBM) gehiago hedatu zituelako.

Suediako institutuak argitu duenez, zifra horiek gorabehera, bi potentzia handiek zabaldutako indar atomiko estrategikoak oraindik Arma Estrategiko Ofentsiboak Murrizteko Itunaren (START Berria) barruan daude. 2010ean sinatu zuten Barack Obamak eta Dimitri Medvedevek, garai hartan Estatu Batuetako eta Errusiako presidenteak zirenek, hurrenez hurren.

Joe Biden Etxe Zuriko egungo maizterrak onartu du Putinek Ukrainan egindako azken urratsa «arriskutsua» dela, baina ez behin betikoa. Ildo horretan, aste honetan bertan adierazi du oraingoz ez duela mehatxu nuklearrik sumatzen, eta bere Gobernuak adi jarraituko du egoera, alerta maila igo gabe.