UEMAk Araba, Bizkai eta Gipuzkoako udalerri euskaldunen egoera soziolinguistikoaren bilakaeraren argazki bat osatu du Eustatek urriaren amaieran plazaratutako biztanleriaren eta etxebizitzen errolda iturri hartuta. Ondorioak ez dira nolanahikoak: «Udalerri euskaldunetan atzeraka ari da euskararen erabilera, eta galera nabarmena da».

Iraitz Lazkano UEMAko lehendakariak lehen balorazio bat egin du, eta kezka agertu du udalerri euskaldunetan euskararen egoera gainerako eremuetan baino hobea izan arren, joera negatiboa delako. Uda aurretik argitaratutako kaleko erabileraren neurketan eta beste ikerketa batzuetan ere sumatu zituzten atzerakada batzuk. «Egoera gordina da, eta norabide negatiboan goaz. Horrek, behin eta berriro berretsi duguna jartzen du agerian: udalerri euskaldunak hauskorrak dira, eta ezin dugu lasaitu. Egiturazko neurriak behar ditugu egoera iraultzeko».

Politika aurreratuaren premia

Datu hauek errealitate bat jartzen dute mahai gainean Lazkanoren hitzetan: «Ezinbestekoa dugu hizkuntza politika aurreratua egitea, udalerri euskaldunen garapena helburu izango duena eta politika sektorialetatik harago joango dena. Euskararen egoeran eragina baitute beste hainbat eremutan eta sailetan egindako politikek, baita egin ez diren politikek ere. Horren ondorioak ikusten dira datu hauetan».

«Arduraz jokatzea dagokigu», erantsi du. «Beherantz doaz arnasguneak, eta bideak jarri behar ditugu gainbehera eteteko eta eremu horiek garatzeko. Legearen babesa behar dute arnasguneek, eta haien garapena bermatuko duten egiturazko neurriak hartzea».

UEMAn sartzeko deia ere egin du bertako lehendakariak. EAEko udalerri euskaldun gehienak UEMAko kide dira gaur egun, baina udal batzuek oraindik ez dute pauso hori eman. «Udalerri euskaldunetan erronka handiak dauzkagu, eta, ezinbestean, elkarlanean egin behar diegu aurre», aldarrikatu du.

UEMAren txostenak jasotzen duenez, udalerri euskaldunen kopurua areagotzen ari da EAEn, ezagutzak gora egin duen udalerriak ari direlako %70eko langa gainditzen. 2021ean 129 udalerri euskaldun ziren. Oro har, ezagutzaren beheranzko joera eten egin da udalerri euskaldunetan, baina aurreko urteetako galera ez da berreskuratu, eta horrek ondorio nabarmenak ditu euskararen erabileran. Zehazki, etxeko erabileraren beherakada gero eta nabarmenagoa da, eta galera hori ez da eten oraindik.

Etxeko erabileraren beherakada

1991n, %72ko ezagutzarekin, %54koa zen erabilera Araba, Bizkai eta Gipuzkoako udalerri euskaldunetako etxeetan; 2021ean, %73ko ezagutzarekin, %41ekoa. Datua are esanguratsuagoa da laugarren gune soziolinguistikoan, euskararen indizea %80tik gorakoa duten udalerrietan: %90eko ezagutzarekin, erabilera %81ekoa zen 1991n; 2021ean, berriz, %84ko ezagutzarekin, %59koa zen erabilera.

Udalerri euskaldunetako herritarren profila aldatu egin da, bereziki euskaraz dakitenena. Alegia, udalerri euskaldunetan gero eta erdaldun gehiago dago, euskaraz ez dakien jende gehiago, eta horrek eragin handia du erabileran eta erabilera aukeretan; baina hori ez da aldaketa bakarra: udalerri euskaldunetan bizi diren euskaldunek bestelako hizkuntza ezaugarriak dituzte, eta horrek dakar ezagutzaren eta erabileraren arteko tartea handitzea. Horri udalerri euskaldunetako bizimoldean eta bertako herritarren ohituretan gertatzen ari diren aldaketak erantsi behar zaizkio.

Udalerri euskaldunetako etxeetan nahiko parean daude euskararen erabilera (%41) eta gaztelaniarena (%38). Tartean dago beste multzo bat, ele bietan aritu ohi dena (%18).

Laugarren gune soziolinguistikoan handiagoa da euskararen erabilera (%59), eta txikiagoa gaztelaniarena (%25); ele bietan ere gutxiago aritu ohi dira (%13). Beste hizkuntza batzuen erabilera %3 ingurukoa da udalerri euskaldunetako etxeetan.

Lehen hizkuntza

Euskara da udalerri euskaldunetako herritar gehienen lehen hizkuntza (%53), eta hamarretik batek gaztelaniarekin batera jaso du euskara etxean; %38k erdara dute lehen hizkuntza.

Laugarren gune soziolinguistikoan gehiagok dute euskara lehen hizkuntza (%69), eta apalagoa da beste lehen hizkuntzen presentzia.

Euskara lehen hizkuntza dutenen ehunekoa nabarmen jaitsi da azken hamarkadetan, eta bide hori ez da eten oraindik. Euskaldunen profilean eragin nabarmena dauka: udalerri euskaldunetan ere gero eta euskaldun gehiago dira euskara bigarren hizkuntza gisa jaso dutenak, edo etxean bi hizkuntzak jaso dituztenak. Biztanle mugimenduak daude horren oinarrian, ez transmisioaren haustura bat.