Errozabalen hiru gudu mitikoetan –778, 812, eta 824. urteak– gertatutakoaren historia bi formatu berezitan zabalduko du orain Orreaga Fundazioak: ‘Errozabal 778’ diskoa eta ‘778. Orreagako bataila’ liburu ilustratua.

Xabier Irujo katedradunak diskoko musika idatzi eta konposatu du eta, historia ilustratuari dagokionez, bere hamabost urteko landa-ikerketan oinarrituta dago. Urte horietan liburu bana argitaratu zuen hainbat hizkuntzatan, besteak beste, Ekin argitaletxearekin (Argentina) eta Amsterdam University Pressekin (Herbehereak). Orain, ‘778 Orreagako bataila’ izeneko hori Orreaga Fundazioak argitaratu du, zehazki.

Diskoa, berriz, Beltxaren talde nafarrak egin du. Mikel Petrirena izan da Irujok konposatutako doinuen moldaketen arduraduna, hain justu. Orreaga Fundazioak editatutako ilustraziozko istorioak, ordea, Fidel Azkoaga EHUko marrazketa irakaslearen irudiak ditu.

Bi lanak aste honetan aurkeztuko dituzte, Luzaiden eta Auritzen (Nafarroa), hain justu, Orreaga eta Nabarralde fundazioek antolatutako ospakizunen egutegi zabala dela eta. Biak ala biak kontzertuan zein hitzaldian aurkeztuko dituzte, besteak beste, Luzaiden baskoien monumentuaren inaugurazioa dela kausa.

Nola sortu zen Iruñeko erresuma?

Xabier Irujo historialariak asteazkenean egindako aurkezpenean adierazi duenez, «baskoien papera literatur tradizioak eta errebisionismoak desitxuratu egin dute». 2024an Iruñeko Erresumaren sorreraren 1.200 urteurrena zela eta, lan horiek azpimarratu dute Baskoniak milurteko bat iraungo zuen erresuma honen sorreran izan zuen garrantzia.

Alde batetik, ‘778. Orreagako bataila’ argitalpenak 778tik 824ra bitarteko «Baskoniaren historia kontatzen du, Errozabaleko hiru guduen bidez», dio historialariak. Obra hori inguru hauetan gertatu zena ezagutarazteko ‘saiakera’ batetik sortu zen, hain zuzen: «Zergatik borrokatu zen hiru gudu horietan, zein izan zen guduen izaera eta zergatik sortu zen Iruñeko erresuma». Beraz, dibulgaziozko historia bat da, zehazki, «publiko guztientzat; zer gertatu zen jakin nahi duen ororentzat, baina aldez aurretik horren berri izan beharrik gabe».

Gertakarietatik hurbilago den ikuspegia

Historialariaren ustez, argitalpen honen helburua «gertatutakoetatik oso hurbil dagoen ikuspegia ematea da; hau da, gertaera historikoekiko fidagarria izango den eta dagoen dokumentazio historiko eskasean oinarrituko den historia». Halaber, Nabarralde Fundazioak erakusketa ibiltaria egingo du, Irujok idatzitako panelez osatua.

Baina nondik dator ekimena? «Orreaga fundaziotik sortu da ideia. Bi liburu idatzita nituen horri buruz, ‘La batalla de Errozabal en su contexto histórico’ eta ‘La batalla de Errozabal. De la crónica al cantar’. Eta ideia ona iruditu zitzaidan dibulgaziozko beste formatu batean zabaltzea», aipatu du.

Lan horren ekarpen historikoaz galdetuta, Irujok azaldu du «orain arte idatzi dena berrikusi dut, ez bakarrik batailei buruz, baizik eta, funtsean, 778tik 824rako prozesu historikoa ere bai. XX. mendeko hamarkada askotan, Baskonian frankoen, karolingiarren edo musulmanen nagusitasuna nabarmendu da, dokumentu-ekarpenik gabe».

Izan ere, historialaria haratago doa eta zera adierazi du: «Historia ilustratu honetan erakusten dugun gauzetako bat da baskoien bi garaipen garrantzitsu ditugula, 778koa eta 824koa. Badakigu 824an Iruñeko erresuma sortu zela eta Eneko Aritza koroatu zutela errege –aurretik ere Iruñeko jauna zen–, baditugulako hari princeps vasconum erreferentzia egiten dioten dokumentuak. Beraz, ez du zentzurik menderatzeaz hitz egiteak frankoak bi gudu zelaietan garaitu zituztenean, eta lurraldea konkistatzea lortu ez zutenean. Eta, gainera, prozesu historiko honen amaieran Eneko Aritza Iruñeko errege koroatu zutela jakiten denean».

Hori dela eta, Irujok alderdi hau azpimarratu du: «Ikusten duguna da iturrietan ez dela domeinu hori inola ere islatzen; aitzitik, iturriek argi eta garbi utzi dute bi Baskonien nagusitasuna, penintsulakoa eta kontinentala, alegia, lurraldea baskoia izan zela aldi horretan guztian (778-824). Iruñea baskoien lehen hiria zen. Historia dagoen dokumentazioaren arabera azaldu behar dugu, eta horixe egiten saiatu gara».

Orreagari buruzko disko monotematikoa

Bestalde, ‘Errozabal 778’ diskoa ere aurkeztu dute, Irujok konposatu eta idatzitako lana, Mikel Petrirenak moldatu eta instrumentalizatua eta Beltxaren musika taldeak editatu eta grabatua.

«Hamar abestiz osatutako obra da, eta batailaren historia kontatu dugu; historia aurretik idatzitako liburuena ez den beste modu batean ezagutarazteko modua baita. Errozabali buruz badira kantu klasikoak, Benito Lertxundirena, adibidez. Kasu honetan, Beltxaren taldeak pasarte historiko honi eskainitako diskoa argitaratu du, 778ko batailaren kantutik hasi eta 824an Eneko Aritza errege izan zenekora arte», azaldu du Irujok.

Horietako batzuk instrumentalak dira, beste batzuk a capella, eta gehienak, mistoak; gainera, obrak hainbat musika-tresna bildu ditu: pianoa, alboka, txistua, txirula barrokoa, gitarra, gitarra elektrikoa, ukelelea, saxofoia, txalaparta eta tobera, besteak beste.

Aurkezpenak

Hala, diskoa Auritzen aurkeztuko dute, zehazki, ostiralean, hilak 18, 19.00etan, Entzunaretoan. Ordu batzuk lehenago, eguerdiko 12.00etan, Irujok 778 eta 824 urteen arteko Baskoniari buruzko hitzaldia emango du Nabarralde Fundazioak antolaturik.

Hala, dagoeneko hiru disko argitaratu ditu Beltxaren taldeak Irujoren azken hiru urteetako doinu eta letrekin: ‘Beotibar 700 urte geroago’, ‘Amaiur 500’ eta gaur ‘Errozabal 778’. Gainerakoak bezala, hirugarren disko hau taldeak bere emanaldietan eskainiko du, eta Spotifyn ere aurki daiteke.