AEBetako Gobernuak lehen aldiz barkamena eskatu die herrialdeko indigenei, ia bi mendez, 1970eko hamarkada erdialdera arte, barnetegi-eskoletan haur natiboekin egindako asimilazio politikengatik. Iaz herriz herri abiarazi- tako sendatze-prozesuaren ostean dator mezu garrantzitsu hau. Orain, trauma sendatzeko neurriak espero dituzte.

XIX. mende hasieratik, haur natiboak sistematikoki bahitu zituzten beren familietatik, etxetik ehunka edo milaka kilometrora zeuden eskoletan beren kultura ahaztu eta AEBetakoa asimila zezaten. Horietako batzuk ez ziren itzuli. Etxeratu zirenen trauma, berriz, gaurdaino iristen da.

«Ohore handi bat da gaur hemen egotea», esan zuen Joe Bidenek Arizonan, Gila River  erreserban. Segidan, zertara joana zen argitu zuen: «AEBetako kapitulurik lotsagarrienetako bat da. Estatubatuar gehienek ez dute horren berri. Garrantzitsua da jakitea. Haur belaunaldiak ostu zituzten, ez zekiten hizkuntzan egin zieten, dena kendu zieten, ilea ere bai, izena ere ezabatu, zenbaki bat edo ingelesezko izen bat emateko».

Bidenek urteotan bildutako  testigantzak irakurri zituen: «Nire hizkuntzan egitean jo egiten ninduten. Hizkuntza galdu nuen, egunero jo ninduten. Gehiegikeriak. Lanera behartu, sexu-abusuak, adopzioan eman. Etxera itzuli zirenak, gorputza eta espiritua minduta. Traumak eta lotsak belaunaldietan jarraitu zuen. Eskubide zibilen legea 1964an onartu eta gero ere jarraitu zuen politika hark». Jarraian une bateko isilunea eskatu zuen AEBetako presidenteak, eta gero hau esan zuen: «Nik formalki eskatzen dizuet barkamena, Estatu Batuetako presidente gisa, egin genizuenagatik. Aspaldi egin behar genuen. Ez dago aitzakiarik barkamen hau hura amaitu eta 50 urtera etortzeko».

Bidenek bere exekutiboak egindako urratsak ere aipatu zituen, eta konpromisoa hartu zuen «garai berri baterako gure gobernuaren eta naziotik naziora doazen harremanetan, duintasunean eta errespetuan oinarrituta. Gure historia guztia gogoratu behar dugu, baita mingarria denean ere. Hori egiten dute nazio handiek. Eta gu nazio handia gara».

Sendatze bidea
Deb Haaland Barne saileko idazkaria Bidenen eskutik iritsi zen AEBetako Gobernura. Ia bi urtez barnetegi-eskoletan egon ziren herritarrekin solasaldiak antolatu ditu herrialdeko zenbait eskualde indigenatan, haien lekukotzak bildu eta sendabiderako neurriak adosteko: «Barnetegiek ezagutzen ditudan pertsona indigena guztiei eragin diete. Haurrak, nire aitona-amonak tartean, traumatizatu zituzten lekuak izan ziren. Eskerrak ematen dizkiot presidenteari gure historiaren garai izugarri hau aitortzeagatik».

«Gobernuak porrot egin zuen. Kale egin zuen gure hizkuntzak, kulturak eta tradizioak ezabatzeko asmoan!», esan zuen Haalandek atzo. «Orain tematuta gaude, eta hamar urteko programa daukagu, hizkuntza indigenei eusteko eta biziberritzeko programa», erantsi zuen; iaz iragarri zuten, eta aurki aurkeztuko dituzte zehaztasunak.

Garai hura sufritu zuen jendearentzat eta haien ondorengoentzat oso garrantzitsua da AEBek formalki barkamen eskaera hau egitea. Deb Haalanden sailak 2021ean iragarri zuen barnetegi-eskolei buruzko lehen ikerketa ofiziala egingo zutela. Hurrengo urtean argitaratu zuten lehen txostena, eta iaz «sendatzeko bidea»  aurkeztu zuten. Hamabi geltoki ditu bideak, eta AEBetako hainbat tokitan elkartuko ditu barnetegi-eskoletatik pasatako herritarrak. «Badakit prozesu hau luzea, zaila eta mingarria izango dela. Ez du desegingo bihotzean sentitzen dugun haustura eta hutsunea. Baina iragana aitortuz bakarrik lan egin ahalko dugu denok harro bat egin dezakegun etorkizun baterantz», esan zuen orduan Haalandek.

Aurten agertutako txosten batean 523 barnetegi-eskola identifikatu dituzte 37 estatutan. Ia mila ume hil ziren. Beste dozenaka milak sufritutakoaren ondorioak etxera eraman zituzten. Egungo pobrezia, alkoholismoa, haurren aurkako  erasoak eta hizkuntzen eta kulturen galera ulertzeko ezinbestekoa da «indiarra hil, salbatu gizona», deitu zioten politika hura aintzat hartzea. Ahozko testigantzak bildu, gorde eta hezkuntzara bideratzeko programak osatzen ari dira egun.

Kongresuan legea

Testigantza horietako asko izugarriak dira, jipoiak, umiliazioak eta mota guztietako erasoak biltzen dituzte. Haren guztiaren erruz, AEBetan mintzatzen ziren hizkuntzetako asko ez dira jada mintzatzen, eta gainerakoek 75 urtetik gorako hiztun gutxi batzuk baino ez dituzte. Bidenen Gobernuak milioika dolarreko laguntzak eman ditu azken hiru urteotan murgiltze-eskola berriak irekitzeko. Orain, gertatutakoa aitortzeko lege berezi bat prest dute, Kongresuak onartuko duen itxaropenez.

Atzoko barkamen-eske historikoak berehalako erreakzioak izan zituen herri indigenetan. Gehienek Biden txalotu zuten, eta urrats gehiago eskatu zituzten. «Barne Sailaren aholkuak, hizkuntzen biziraupenari eta arbasoen eta kultur-tresnak aberriratzeari buruzkoak batez ere, egiaz sendatzeko bidea dira»,  esan zuen Chuck Hoskin txeroki nazioko buruak.

Brandi Morin kazetari indigenak gertatutakoaren neurria laburbildu du: «Ebatsitako haurrak asimilatzera behartu zituzten, hizkuntza kolpeka erauzi zieten, mota guztietako gehiegikeriak eta utzikeria jasan zuten. Azkenean genozidio estatubatuar bat aitortuko da».

NDN kolektiboak kaltea konpontzeko «egiazko urratsak» eskatu zituen, hala nola Kongresuak barnetegiei buruzko legea aitortzea edo hizkuntzak biziberritzeko programak sustatzea. Horrekin, NDNk azken eskaera zehatz bat egin dio Bideni: «Barkamen exekutiboa ematea barnetegi-eskoletan egondako Leonard Peltier-i, 50 urteko espetxealditik askatuz».

AEBetan kartzelan urte gehien daraman preso politikoa da Leonard Peltier indigena. 80 urte bete berri, oso gaixo dago. Bidenen agintaldia amaitu baino lehen askatzea  eskatu dute mundu osoko elkarteek, osterantzean espetxean bertan hilko baita.

¿Efecto en la campaña electoral?

La declaración formal de ayer del presidente de Estados Unidos, Joe Biden, pidiendo perdón a los pueblos indígenas es muy importante. Llega tarde, como el propio presidente reconoció, pero era absolutamente necesaria. No es que cierre una etapa extremadamente dolorosa y cuyas consecuencias son visibles en prácticamente todas las reservas del país, sino que da inicio al camino de la reparación.

Joe Biden viajó hasta la reserva de Gill River en Arizona para hacer su declaración solemne. Aunque no se podrá reprochar a esta Administración no haber trabajado por los pueblos indígenas (Biden incorporó por primera vez a una mujer nativa como «ministra», la Secretaria de Interior Deb Haaland), tampoco es casual el momento ni el lugar elegido por el presidente de EEUU para realizar su primera visita a un pueblo indígena durante su mandato.

Arizona es uno de los siete estados bisagra de estas elecciones, y los habitantes indígenas constituyen una minoría importante, alrededor de un 5% de su población. La mayoría son navajos, y también viven hopis, apaches, zunis, tohono o’odham... así, hasta 22 naciones nativas reconocidas oficialmente.
Con las encuestas mostrando diferencias de apenas un punto entre los dos candidatos principales, el voto indígena puede resultar decisivo en Arizona, y también podría influir en el de otros estados como Wisconsin o Michigan.

Gran Bretaña no pide perdón

Carlos III reconoció ayer que «aspectos dolorosos» del pasado siguen resonando en las relaciones entre Gran Bretaña, y el resto de los países miembros de la Commonwealth, en una alusión velada a la esclavitud y el pasado colonial británico. Pero evitó pedir perdón por la esclavitud a la que fueron sometidas millones de personas.

«Ninguno de nosotros puede cambiar el pasado, pero podemos comprometernos de todo corazón a aprender sus lecciones y a encontrar formas creativas de corregir las desigualdades que perduran», remarcó el monarca en Apia, capital de Samoa, durante su discurso de apertura de la cumbre de líderes de la Commonwealth.

Se prevé que los países de la Commonwealth busquen abordar el pago de reparaciones por el comercio de esclavos por parte de Gran Bretaña durante esta cumbre que se desarrolla hasta hoy; y se espera que algunas naciones de África y el Caribe reclamen a Londres una declaración de perdón, una idea rechazada por el Ejecutivo británico.

Carlos III ha instado a los 56 miembros de la Commonwealth a «encontrar los medios y el lenguaje adecuado» para abordar las desigualdades y apostar por «el respeto», en lugar del «lenguaje de la división».

Se calcula que los británicos transportaron a sus entonces colonias del Caribe a unos 3,1 millones de personas exclavizadas entre los siglos XVII y XIX para trabajar en plantaciones de cultivos comerciales como el azúcar, el tabaco y el café, aunque la cifra puede ser mayor, según la revista “Black History Month Magazine”.