Martxoaren 16an izan zen Bertsozale Elkartearen urteko batzarra. Egin beharreko ekitaldi garrantzitsutzat du Iurramendik iragan urtearen eta datorrenaren «informazio antolatze bat» eskatzen duelako. Gainera, garaiari erantzunez, funtzioa ere moldatu zaio eta, egun, informatzeko baina baliagarriagoa omen da Elkartea bera antolatzeko. Moldagarritasuna eta mugimendua dira elkarrizketan zehar han eta hemen atera diren kontzeptuak eta, ez da gutxiagorako, Elkartea «indar-berrituta» baitago: lehendakaritza-talde berria jardunean da, koordinazio guneak aldatu dira, inkorporazio berriak… mahai gainean dauden, espero diren eta espero gabe etorriko direnei erantzuteko prest dago, beraz, EHBE.

Ez da Bertsozale Elkartearen kasu isolatua, borondatezko partaideen parte-hartzea ez dago erraza. Zer moduz ikusten duzu boluntarioen inplikazioa Elkartean?

Elkartearen aberastasun nabarmenetako eta konplexuenetako bat da. Azkenean, Elkartea bertso komunitatean oinarritzen da, komunitate horren errepresentazio ente bat da, bertso-munduaren pentsamendutik eta ekimenetik elikatzen da proiektua. Oinarrizkoa du borondatezkoen lana, militantzia eta ekarpena. Egia da, gizartea aldatzen doan heinean, Elkarteak ere egokitu beharra duela eta gero eta zailagoa izaten dela halako proiektuetan parte hartzea. Zorionez, Elkartean oraindik badugu ekarpen handi bat borondatezkoen partetik.

Erritmo kontuak nahastuko dira.

Jakina. Langileok lanaldi osoa egoten gara Elkarteko lanetara eta hori orekatu egin behar da borondatezkoak egoten diren guneetako informazioarekin. Gainontzean ekarpena zailtzen da.

Euskal Herriko Bertsozale Elkarteak 12 urtean behin gogoeta estrategikoa egiten du datozen urteetarako bideorria zehazteko. Azken gogoeta 2018an egin zen, alegia, duela 6 urte, beraz, orduko hartan zehaztu zen bidearen erdia egin du Elkarteak. Bertan erabaki zen, esaterako, Bertsolaritza euskalgintzan baino, kulturgintzan kokatu nahi zela. Zer esan nahi du horrek?

Gogoeta estrategikoak bi funtzio orokor izaten ditu: batetik, aurreko urteetan mugitzen egon diren gaien egikaritzen bat, alegia, gogoetan ez da egiten tabula rasa bat eta abiatzen da bide berri bat, baizik eta, badatozen inertzien egikaritze bat egiten da eta horrek lotura du gizarte mailan aurkitzen garen garaiarekin eta ditugun eztabaidekin. Eta, bestetik, oinarri bat ematen da aurrera begira. Horietako bat izan zen euskalgintzan bai, baina batez ere kulturgintzan kokatzen garenaren titularra, bertsogintza zerbait baldin bada, kulturgintza delako. Euskara hutsean egiten da eta euskalgintzan ekarpen handia egiten du, baina kultur adierazpide bat da. Horrek bisio aldetik badakar aldaketa bat espektroa zabaltzen duelako. Instituzioek, harreman historikoagatik, euskalgintzan kokatu izan gaituzte eta aldaketak eskatzeko, lehenik, gure egin behar ditugu diskurtso hauek.

Kultur-dirulaguntzetan ez du toki askorik bertsogintzak.

Bada azken urteetan egin den borroka eta, batzuetan, hasi da bertsolaritza esplizitatzen, aipatutako mugimendu hauetan du oinarria. Emandako mugimenduarekin administrazioan ere ari dira aldaketak ematen eta horietako bat da Jaurlaritzarekin izan dugun hitzarmena euskara sailean, aurten jada kulturara pasa dela. Ez dira kulturgintzan kokatzearen ondorio garrantzitsuenak baina eragiten dute.

Euskara hutsean egiten da eta euskalgintzan ekarpen handia egiten du, baina kultur adierazpide bat da.

2018an Nafarroan, 2022an Ipar Euskal Herrian eta 2024 EAEn Bertsolaritza ondare inmaterialeko kultur ondasun izendatu dute. Zer dakar izendapenak?

Izendapena instituzio publikoek bertsolaritzari ematen dioten estatusa da. Materialki ez du ezer ekarri, hortik haratago doa. Komunitateak, Bertsozale Elkarteak lan asko egin du bertsolaritza osasuntsu mantentzeko eta iritsi den moduan dagoen lekura iristeko eta bada horren errekonozimendu publiko bat, onartzea herri honen ondare biziaren parte dela eta konpromiso bat hartzen dutela babesteko etorkizunean ere; gaur egun dena izan dadin bertsolaritza etorkizunean ere.  

Ondare terminoak askotan zaharkitu kutsu bat hartzen du, ez duena inongo zerikusirik bertsolaritzarekin eta hor askotan nahastu egiten gara, zeren, bertsolaritza inoiz baino biziago dago. Oraingoz izendapenak badauzkagu. Neurriei dagokienez, beste zerrenda luze bat irekiko genuke.

Makro-ekitaldien garai hauetan, nola daude bertso-plazak?

Arrapaladan etorritako kultura kontsumitzeko modu berritu bat da ez diona on handirik egiten, oro har, kulturari. Baten batek esan lezake Elkarteak Txapelketarekin berdin egiten duela baina, nik uste, ez duela zerikusirik orain bizitzen ari garen makrokontzertuen kontuarekin. Hain juxtu, Txapelketak antolatzen badira eta final handiak egiten badira, lehen helburua da, urtean zehar egiten diren 1.200 ekitaldien sustapena eta ez dut uste kontzertu erraldoiena hori denik. Oro har, larritasun puntu bat sortzen dit talde handien kontzertu handiak promozionatzean non geratzen diren bestelako talde txiki, zirkuitu alternatibo edo herri mailako kultur mugimendu horiek. Uste dut bertsolaritzak hori zaintzeko egiten duela egiten duena eta eta egongo ez balitz herriz herriko bertso ekitaldirik, txapelketak ez lukeela zentzurik izango eta ez litzatekeela antolatuko.

Musikan, adibidez, auzietako bat da Adimen Artifizialaren erabilera eta sortzaileari nola eragin dakioken. Bertsolaritzan bada kezkarik? eta aukerarik?

Kezka eta ziurgabetasun handia. Bertsolaritza beti egokitu izan da etorri diren teknologia berrietara eta orain ere berdina egin beharko du. Adimen artifiziala oso azkar eta modu konplexuan etorri da baina beste teknologiekin konpartitzen ez duen aldagai bat du: kontrolagarritasuna. Aldatzen ditu orain arteko teknologien oinarrien terminoak eta arrisku asko ekar ditzake. Orain, denak ez dira arazoak izango. Aukerak ere eman ditzake eta itzulpenari, dokumentazioari eta dibulgazioari dagokionez. Ikusi beharko da zer norabide ematen zaion eta, gustatu edo ez, gainean egon beharko garen gaia da.

Txapelketak antolatzen badira eta final handiak egiten badira, lehen helburua da, urtean zehar egiten diren 1.200 ekitaldien sustapena, eta ez dut uste kontzertu erraldoiena hori denik.

LANARTEA Elkartearen Euskal Artisten Lan eta Baldintzen I. Inkesta kuantitatiboaren emaitza nagusiak aurkeztu dituzte eta ez dira oso baikorrak. Bat dator bertsolarien egoerarekin?

Beste kultur diziplinetan moduan, bertsolaritzan ere denetik egongo da. Bertsolaritzan badago konponente bat dela Elkartearen egiturarena: nahiko modu bateratuan antolatzen da bertsolaritzaren maila profesionala eta, bestetik, dauden beharrei Elkartetik erantzuten zaie ordezkari paper bat jokatzen duelako.

Bertsolarien plazako jarduna kontsentsuatua da. Horrela, indargune handiagoa dute kultur adierazpide txikiak direnek. Zentzu horretan, bertsolaritzak baditu beste diziplinetan baino baldintza hobeak, baina bertsolari batek inoiz ezingo du aberastu eta, gainera, bertsolaritzatik bizitzeko kupoa oso txikia da. Adibidez, alderatzen badugu 90 hamarkadan plazan zebilen bertsolari kopurua, bertsolaritzatik bizi zen jende kopurua eta gaur egungoa, datuek esaten dute kopuru berdina dela, alegia, bertsolaritzatik bizi ahal ziren bertsolariak lauzpabost zirela 90 hamarkadan eta gaur egun. Aldatu dena da urtean 5-10 saio egiten dituztenen kopurua hirukoiztu egin dela. Alegia, kobratzen duzunarekin eta egin ditzakezun saio kopuruarekin zure sabaia bat da eta hortik gora ezingo zara joan.

Beste arlo batzuetan (egile eskubideak, fiskalitatea eta abar), konpartitzen dugu Lanarteak egin duen azterketan azaleratu den artista profesionalaren egoera, arazo berdinak ditugu.

Elkarteak baditu sortzaileen baldintzak hobetzeko zenbait programa, esaterako, Babes Kutxa. Azalduko?

Kultur sortzaile batek gizarte osoarentzat egiten du lan, denoi egiten digu on eta, aldi berean, egoera prekarioena dute. Beste sektore batzuetan lanean gabiltzanon baldintzak ez dira hainbeste aldatzen egoera puntualen arabera eta, aldiz, sortzaileek gora-behera handiak izaten dituzte: zure sorkuntza lanak eskatzen dituen prestakuntza ordu guztiak ez dira ordainduak eta ez dute babesik eta abar. Guk orain martxan jarri dugunak ez du inondik inora arazoa konponduko baina bai behintzat gure ahalmenetatik ekarpen txiki bat egin. Babes kutxak ahalbidetuko dio bertsolari bati azken orduko ezintasun batengatik –gaixoaldi batengatik, saioa bertan behera geratu delako…– saio horrengatik kobratuko zukeen parte bat berreskuratzea. Nolabait alderatzeko, nominadunon kasuan gizarte segurantzak betetzen duen funtzioarekin parekatu nahi izan dugu bertsolarien kasuan.

Aurrera begira zeri heldu nahi dio Bertsozale Elkarteak?

Bertso komunitatean egiteko modu desberdinak daude eta, talde afinak dauden arren, denok konpartitzen dugun Elkarte bera. Nola erantzun egitura bakarretik komunitate osoan konpartitzen diren ideia, lehentasun eta iritzi desberdinei? Horixe erronka.